Երկխոսություն Հայաստանի Հանրապետությունում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դեսպան Ջոն Հեֆֆերնի հետ

Հովիկ Մուսայելյան-Հարգարժան պարոն դեսպան, նախ ուզում եմ Ձեզ տեղեկացնել, որ ՙԵրկխոսություն՚ խորագրի շրջանակում մենք զրուցել ենք մեր երկրի տարբեր ոլորտների ղեկավարների ու տարբեր խնդիրների շուրջ: Ձեզ հետ հանդիպումը լավ հնարավորություն է ընդարձակելու թեմաների շրջանակը, ուստի, առաջարկում եմ միասին անդրադառնալ դիվանագիտական ակտիվությանը, հատկապես դիվանագիտական կորպուսի ղեկավարի դերակատարությանը երկու երկրների միջև հարաբերությունների սերտացման, երկխոսության և փոխըմբռնման բարդ գործընթացում կոնկրետ անձի` դեսպանի սուբյեկտիվ գործոնին:
Հայաստանը փոքր երկիր է, սակայն պատմական հանգամանքների բերումով այնպես է ստացվել, որ եթե ԱՄՆ-ի նման երկիրը դեսպան է ուղարկում Հայաստան, հաշվի է առնվում նաև սփյուռքի և այդ երկիրը լոբբինգ անող խմբերի կարծիքը, ինչպես նաև առաջադրված թեկնածուի անձնական մոտեցումները հայության համար առանձնահատուկ մի շարք նուրբ հարցերի վերաբերյալ: Բոլորիս է հայտնի, որ հատկապես վերջին ժամանակներս դեսպանների նշանակումը բուռն քննարկումների էր արժանանում, բազմաթիվ գործոններ էին հաշվի առնվում, և այդ ամենը նկատի ունենալով` առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի այն, որ Ձեր նշանակումը հանգիստ ընդունվեց: Բայց սա դեռ խնդրի մի կողմն է, որովհետև ոչ պակաս կարևոր է նաև այն, թե ինչպես կընդունեին Ձեզ Հայաստանում: Եթե ընդհանրացնելու լինենք, սխալված չենք լինի, եթե ասենք, որ Հայաստանում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դեսպանը նախ և առաջ, իհարկե, պետդեպարտամենտին է հաշվետու իր գործունեությամբ, բայց նաև իր երկրի հայկական համայնքին հուզող հարցերի համար է նա պատասխանատվություն կրում, ինչպես նաև պետք է Հայաստանում երկու երկրների դիվանագիտական կապերի զարգացմանը նպաստի:
Այնպես է ստացվել, որ իմ աշխատանքային գործունեության ընթացքում իննսուներեք թվից սկսած շփվել եմ ԱՄՆ դեսպանների հետ, նախ` որպես փոխվարչապետի օգնական, ապա` քաղաքապետարանի արտաքին կապերի բաժնի պետ, դե, իսկ հետո էլ ամերիկյան ընկերություններում եմ աշխատել: Կարող եմ վկայել, որ կարճ ժամանակում դուք մեծ հարգանքի արժանացաք նաև հայկական բիզնես միջավայրի կողմից: Ինչպե՞ս կարողացաք արագ մուտք գործել ձեզ համար լրիվ մի նոր միջավայր:
Ջոն Հեֆֆերն– Շնորհակալ եմ, որ ինձ հետ հարցազրույցը նույնպես պիտի տեղ գտնի այն մարդկանց հետ զրույցների շարքում, որոնք արդեն ներկայացվել են ամսագրի ընթերցողներին: Հայաստան գալու մեկնարկային պահը իմ հաստատման պահն էր, որի մասին դուք արդեն նշեցիք: Թե կոնգրեսում, թե համայնքի հետ հանդիպումներում իմ բոլոր խոսակցությունների հիմքում նշել եմ, որ իմ հիմնական խնդիրը տեսնում եմ Հայաստանի տնտեսական զարգացմանը աջակցելու մեջ: Քննարկումների ժամանակ մասնակիցները նույնպես բոլորը հենց այդ խնդիրն էին դնում իմ առաջ: Հայաստանը պիտի հաջողություն ունենա, ծաղկուն և անվտանգ երկիր լինի: Դրանում իրենց կարևոր դերն ունեն և կառավարությունը, և հասարակական կազմակերպությունները, և գործարար համայնքը: Ես ինձ անծանոթ երկիր էի գալիս, բայց առաջին իսկ օրվանից ինձ և տիկնոջս շատ ջերմ են ընդունել բոլորը, նաև գործարար համայնքը, հատկապես ՏՏ ոլորտը, որտեղ մենք հաջողություններ գրանցած լավ ընկերություններ ունենք:

Հ.Մ– Ես այն սերնդի ներկայացուցիչն եմ, որը փակ համակարգում է ապրել: Ուզում եմ ներկայացնել, թե ինչպես էինք վերաբերվում Ամերիկային: Այն մեզ ներկայացնում էին որպես չարի երկիր, սակայն, ի հեճուկս այդ ջանքերի` Ամերիկան մեզ համար երազանքի երկիր էր, գուցե նաև այն պատճառով, որ արգելված պտուղ էր: Յոթանասունականների սկզբին խորհրդային երկիրը մեղմացրեց երկրից հեռանալու թույլտվության հարցը, բայց պայման դրեց, որ ով բարձրագույն կրթություն է ստացել, պետք է պետությանը վերադարձնի բարձրագույն կրթության արժեքը, որը գնահատվել էր հինգ հազար ռուբլի: Պարզ է, որ դրանով նույնպես դժվարացնում էին մեկնել ցանկացողների գործը: Այնուամենայնիվ, իմ շատ մոտ հարազատներ այդ տարիներին տեղափոխվել էին Ամերիկա և լուսանկարներ էին ուղարկում, որտեղ երևում էր, թե նրանք ինչեր ունեն այնտեղ,և այդ սովորական ընտանեկան լուսանկարները կարծես թե լավ ապրելակերպի ուղեցույցեր լինեին մեզ համար: Բայց խորհրդային երկիրը փլվեց, սահմանները բացվեցին, և մենք հանգիստ կարողացանք լինել Ամերիկայում, որը, պարզվեց, երկիր է, որն ինքը նույնպես իր խնդիրներն ունի: Դուք էլ մյուս կողմում եք ապրել և ձեր պատկերացումներն եք ունեցել Խորհրդային երկրի մասին: Այն ժամանակ աշխարհը երկբևեռ էր, երկու գերհզոր պետությունների դերը վճռորոշ էր, մինչդեռ այժմ բազմաթիվ փոքր երկրներ են անկախացել, որոնք իրենց տարածաշրջաններում ոչ պակաս կարևոր դերակատարություն ունեն: Գլոբալացված աշխարհում տնտեսական կապեր հաստատվեցին, բիզնես մշակույթ ներմուծվեց նաև Հայաստան, ինչի համար պետք է շնորհակալ լինենք նաև Միացյալ Նահանգներին: Այս առումով հետաքրքիր է մի դիտարկում. այլ բան է, երբ մենք աշխատում ենք սփյուռքահայ բիզնեսմենի հետ, բոլորովին այլ բան, երբ աշխատում ես ամերիկյան ընկերությունում: Զարմանալի իրողություն է` ամերիկացիները միանգամից վստահում են քեզ և ոչ մի առիթ բաց չեն թողնում իրենց գոհունակությունը ցույց տալ, գնահատել արդյունքը: Շատ հեշտ է ամերիկացիների հետ աշխատելը, բայց նաև շատ դժվար է, որովհետև երբեք հանգիստ լինել չես կարող, քանի որ նրանք մշտապես նոր ձեռնարկումների սկիզբ են դնում: Ի՞նչ եք կարծում, այս տեսակետը առկա՞ է հայկական իրականությունում:
Ջոն Հեֆֆերն-Երկրների միջև խորը հարաբերությունները մեծապես կախված են մարդկանց շփումներից: Դա հիմքն է, որ իրականացնում ենք այն գործընկերների միջոցով, որոնց հետ շփվում ենք: Ես ինձ այս տարածաշրջանի փորձագետ չեմ համարում, և երբ գալիս էի, չգիտեի, թե ինձ ինչպես են ընդունելու: Ես և տիկինս անակնկալ ուրախություն ապրեցինք այն ջերմ վերաբերմունքի համար, որ բոլոր ոլորտներում արժանացանք: Սա կարևոր է: Եթե համագործակցությունը խորն է, պիտի ամուր հիմքեր ունենանք: Միջազգային արժեքներից ես կառանձնացնեի ժողովրդավարությունը: Գործարար մշակույթը բոլորը չէ, որ ընդունում են, այստեղ, իսկապես, շատ մարտահրավերներ ու անելիքներ կան, որոնք դուք նույնպես լավ գիտեք, բայց մենք բոլոր ոլորտներում ունենք հաջողություններ: Դրանք կան, և մենք օգնում ենք, որ դրանք շատանան:
Հ.Մ.-Ձեզ հետ մեր հանդիպումների ժամանակ, այո, խոսել ենք բիզնես խնդիրներից: Խոսել ենք նաև մենաշնորհներից, և մեր կարծիքով օլիգարխիկ համակարգն է տնտեսության համաչափ զարգացման գլխավոր խոչընդոտը: Որքան ինձ հայտնի է` դուք նույնպես այդ հարցը բարձրացրել եք:
Ջ.Հ.– Օլիգարխիկ և ոչ մրցակցային գործելակերպին կարելի է մի քանի մոտեցում ցուցաբերել: Կարելի է միանգամից հարձակում գործել, բայց սա իմ մոտեցումը չի: Ինչ ենք անում մենք: Կատարված աշխատանքների արդյունքում որոշ ուղղություններով արդեն հաջողություններ կան, սպասում ենք, որ որոշներում նույնպես դրանք կլինեն: Մենք վերհանում ենք այնպիսի ոլորտներ, որոնց աջակցելը կարևոր ենք համարում և ընդամենը օգնում ենք գործը ճիշտ կազմակերպել, ճիշտ աշխատեցնել, թափանցիկ լինել: Դա էր պատճառը, որ մենք ընտրեցինք ՏՏ ոլորտը, որտեղ խոշոր ներդրումներ արվեցին: Սա այն բնագավառն է, որն ապակենտրոնացված է, և անհատների համար դժվար է հասկանալ և վերահսկողության տակ դնել այն:
Մեկ այլ ոլորտ նույնպես մեզ հետաքրքրում է, որտեղ այս պահին լուրջ վերափոխումների կարիք է զգացվում: Քաղավիացիայի ոլորտն է, որտեղ նույնպես ես փոփոխություների մեծ հնարավորություններ եմ տեսնում, ինչը կարող է կատարել կառավարությունը: Ավիացիայում փոփոխությունները տնտեսական զարգացում կարող են բերել: Այն կարող է գործարար մարդկանց ներհոսքին նպաստել:Տուրիզմն առանց այս ոլորտի բարեփոխման անհնար է զարգացնել: Եվ այժմ մենք փորձում ենք աջակցել կառավարությանը, փորձում ենք օգնել նաև ամերիկյան ավիաընկերությունների ներգրավմանն ու նրանց մուտքին տարածաշրջան: Կառավարության համար շատ հարմար պահ է արմատական փոփոխություններ իրականացնել և վերջապես շտկել քաղավիացիայում տիրող նախկին վիճակը:

Հ.Մ.-Դուք խոսեցիք տուրիզմի մասին որպես գերակա ուղղություններից մեկը: Դուք ինքներդ հաճախ եք լինում մարզերում, և կհամաձայնեք ինձ հետ, որ Հայաստանը ինտելեկտուալ տուրիզմի հնարավորություններով երկիր է: Բայց ինտելեկտուալ տուրիզմի խումբը սուղ հնարավորություններ ունի: Նախագահի հետ հանդիպումներից մեկի ժամանակ ես հարց բարձրացրի, թե ինչու Հայաստանի կառավարությունը չի խրախուսում երեք աստղանի հյուրանոցների կառուցումը: Ուրախալի է, որ ձեր հետարքրքրությունների տիրույթում է ավիաընկերությունների շրջանակը: Դեռ երեք տարի առաջ ՏՏ ոլորտի ներկայացուցիչների հետ նախագահի հանդիպմանը առիթ եմ ունեցել անձամբ բարձրացնելու Արմավիայի հարցը, որովհետև ընկերության օրինակով գիտեմ, թե ինչ անհեթեթ իրավիճակներ կարող են ստեղծել այնտեղ իրենց ծառայությունից օգտվող ուղևորների համար: Ընկերության փոխնախագահ Ռիչ Գոլդմանը պիտի Ամստերդամով թռչեր և երեկոյան անպայման պիտի լիներ Սան Ֆրանցիսկոյում: Գնացինք օդանավակայան և այնտեղ միայն տեղեկացանք, որ առանց զգուշացնելու` չվերթը հանել են: Ասացին, որ նույն տոմսով մեկ շաբաթ հետո կարող է թռչել: Գործարար աշխարհի համար աբսուրդի հասնող տարօրինակ առաջարկ: Այս և նման այլ խնդիրներ կարելի է շատ հանգիստ լուծել: Նկատվել է, որ վեց-յոթ տարին մեկ հյուրանոցների պահանջ է առաջանում, և բիզնեսմեններն սկսում են հյուրանոցներ կառուցել, մրցակցում են, թվում է, թե գները պիտի իջնեն, բայց հակառակն է տեղի ունենում, որովհետև, նախ, բոլորը ձգտում են մեկը մյուսին գերազանցել շքեղությամբ, և հետո` շտապում են ներդրումների գինը արագ վերադարձնել, բայց սակագները չեն համապատասխանում ինչպես ծառայությունների որակին, այնպես էլ այցելուների դրամապանակի պարունակությանը: Բայց պիտի ասեմ նաև, որ ես շատ հյուրեր եմ ունենում արտերկրից, տարբեր տեսարժան վայրեր այցելություններ ենք կազմակերպում, և բոլորը շատ գոհ են լինում Հայաստան այցելելուց: Առաջին հերթին անվտանգ երկիր լինելն են նշում: Նշում են մարդկանց ջերմությունը, երկրի յուրահատկությունը:
Ջ.Հ.– Հենց այսօր առավոտյան ավիացիայի հետ կապված խնդիր ունեցա: Իմ և տիկնոջս ընկերները որոշել էին ամռանը գալ Հայաստան, մենք ծրագիր էինք կազմում,մտածում էինք ինչ վայրեր ընտրել, որ առավել հետաքրքիր անցնի այցելությունը, բայց այսօր իմացանք, որ նրանք հաշվարկել են ամեն ինչ, արդյունքում տեսել են, որ ճանապարհի վրա ծախսվող ժամանակը երկար է, ծախսերը շատ են և նպատակահարմար չեն գտնում գալ: Անշուշտ օբյեկտիվ խնդիրներ նույնպես կան, որոնք խանգարում են տնտեսության զարգացմանը` փոքր երկիր է, ծովային ելք չունի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ խնդիրներ ունի, բայց խնդիրներ էլ կան, որոնք լուծելի են, և կառավարությունը կարող է ինչ-որ բան անել: Այն, ինչ իր վերահսկողության տիրույթում է, կարող է անել և արդյունքներ ունենալ: Օրինակ, նույն այդ քաղավիացիայում եթե ազատականացում լինի, տարբեր ընկերություններ մտնեն, ուղևորներ բերեն, իջեցնեն, նորերին վերցնեն ու ճանապարհը շարունակեն, արագորեն շատ բան կփոխվի:
Մենք առաջ ենք քաշում այն գաղափարը, որ փոխադրումների աճը խթանվի աշխարհում հայտնի և առանցքային ավիաընկերություների միջոցով: Դա չի նշանակում մեկ ընկերության արտոնություններ տալ, ընդհակառակը, համակարգը պիտի լինի այնպիսին, որ ցանկացած ընկերություն հավասար պայմաններում մրցակցություն ծավալի և այդպիսով ապահովի ոլորտի զարգացումը, ինչի հնարավորությունն անպայմանորեն կա և դեռևս չի իրացված:
Ինչ վերաբերում է տուրիզմին, իմ օրինակը բերեմ: Ես և կինս նկատել ենք, որ Հայաստանի շրջաններից ամեն մեկը ունի իր առանձնահատուկ բնութագիրը: Տավուշի մարզում մեղրի և հատապատղի փառատոնի էինք հրավիրված, Արենիում` գինու, Ախթալայում` խորովածի, որը շատ եմ սիրում, Գյումրին էլ ունի իր առանձնահատկությունը: Հայաստանն ունի իր յուրահատկությունները, որոնք բացառիկ են ինտելեկտուալ, կրոնական, էկոտուրիզմի զարգացման համար, պարզապես հիանալի հնարավորություններ են: Իսրայելում կնոջս հետ երկու օր շրջագայեցինք, Աստվածաշնչյան տարբեր վայրեր ընդգրկող շատ տպավորիչ ծրագիր էր կազմված: Եթե աշխարհում մի ուրիշ երկիր կա, որ կարող է նման երկրորդ ծրագիրն ունենալ, Հայաստանն է: Այդ հնարավորությունները կան, բայց չեն օգտագործվում այնպես, ինչպես Իսրայելն է դա անում: Մեր երեխաները մեզ այցելել են, շատ տպավորված են գնացել, էլի սիրով կգան, բայց այցելուներին ընդառաջ քայլեր պետք է արվեն, որպեսզի այն, ինչ ունեք, արդյունք տա:

Հ.Մ.-Դուք շատ կարևոր թեմայի անդրադարձաք, կրոնական տուրիզմը իսկապես կարող է մեր երկիրը ներկայացնելու հիրավի հիանալի հնարավորություն դառնալ: Ես միշտ մտածել եմ, որ քրիստոնեությունն առաջինն ընդունած պետություն և յուրատեսակ հոգևոր միջավայր ձևավորած երկիր լինելու իրողությունը հնարավոր է Հայաստանի բրենդը դարձնել:Համաձայն եմ, մեզ դեռևս դա չի հաջողվել անել, մինչդեռ դրա համար մեզ հիանալի հնարավորություններ են փոխանցված: Հենց միայն Արարատ լեռան պատկերը ազդեցիկ տպավորություն է թողնում այցելուների վրա: Ակնհայտ է, որ ջրհեղեղից հետո Նոյը Արարատից իջել է հենց Արարատյան դաշտավայր, և շատ տպավորիչ կլիներ, որ մենք հուշարձան ունենայինք դրան նվիրված: Նմանատիպ առաջարկներ տարիներ առաջ եղել են, բայց կարծես թե դեռևս այն լուրջ չի ընկալվում: Ցավոք, այդ բացառիկ հնարավորությունը մինչև այսօր երկրի համար օգտագործելու փորձ չի արվել:
Շարունակելով մեր զրույցը` ուզում եմ անդրադառնալ նաև ապահով երկրի խնդրին, ինչը ամերիկյան կողմի համար հատկապես կարևոր է դիտվում: Ինքս լինելով ամերիկյան ընկերության ղեկավար, մշտապես Սինոփսիսի ղեկավարությանը վերլուծություն եմ ներկայացնում երկրի իրավիճակի, տարածաշրջանային զարգացումների, ընկերության ներսում տեղի ունեցող միջոցառումների, վիճակի վերաբերյալ: Տարբեր շարժառիթներով Հայաստանում ամերիկյան դեսպանատունը զգուշացնում է ամերիկյան քաղաքացիներին անվտանգության միջոցներ ձեռնարկելու մասին: Երևանի որևէ անկյունում ցանկացած փոքր իսկ տագնապի դեպքում մենք նույնպես մեր ամերիկյան ղեկավարներից հրահանգ ենք ստանում աշխատակիցների անվտանգությունն ապահովելու վերաբերյալ: Սա ամերիկյան մշակույթի անբաժանելի մասն է, հասկանալի է: Որպես ամերիկյան ընկերության ղեկավար, յուրաքանչյուր նման զգուշացման դեպքում ինքս նույնպես ընկերությունում համապատասխան միջոցառումներ եմ ձեռնարկում, բայց, անկեղծ ասած` որոշ դեպքերում հումորով եմ նայում այդ զգուշացումներին, որովհետև որևէ վտանգ չի լինում :
Ջ.Հ.-Ապահովության մասին ձեր դիտարկմանն անդրադառնալով, ասեմ, որ ահաբեկչության, հանցավորության խնդիրներ իհարկե այստեղ չկան, ինչ վերաբերում է զգուշացումներին, ապա պիտի ասել, որ ամերիկյան քաղաքացիների նկատմամբ է դա կիրառվում, և ցանկացած դեպքում տարածվում է ամբողջ աշխարհով մեկ: Ինչ վերաբերում է երկրի տնտեսական զարգացմանը խոչընդոտող հանգամանքներին, դուք նույնպես լավ գիտեք, որ մրցակցությունից բացի, կա դատական համակարգի խնդիրը, հարկային, մաքսային, կանխատեսելիության, վարչարարության հետ կապված խնդիրները: Սրանք հարցեր են, որոնց ուղղությամբ կառավարությունը կարող է քայլեր ձեռնարկել, և նոր ներդրողներ կգան:
Հ.Մ.-Ինձ թվում է ցանկացած երկրի վարկանիշի համար կարևոր դեր ունեն նաև լրագրողները, մանավանդ` միջազգային ճանաչված լրատվամիջոցները: Վերջերս ՙԱմերիկյան թայմս՚ ամսագրից ինձ հետ հարցազրույց ունեցան, հարցերից մեկը վերաբերում էր Ֆորբս ամսագրում տպագրված մի հոդվածի, որտեղ վատ ցուցանիշ է ներկայացված Հայաստանի մասին, իսկ այդ ցուցանիշի վերլուծությունը ցույց է տվել, որ այն որոշակի կամայական վերլուծության արդյունք է, իրականությանը չի համապատասխանում և չի բացառվում նաև պատվեր կատարելու հանգամանքը: Լրագրողը հարցը վերջում հնչեցրեց, և ես պատասխանեցի. ՙՄեկուկես ժամ է մենք խոսում ենք Սինոփսիսի հաջողությունների մասին, մի՞թե դա ձեզ ոչինչ չասաց: Ինչպես է հնարավոր, որ նման հաջողություններ ունեցող երկրում նման ցուցանիշ լինի՚:
Ջ.Հ.-Լրատվամիջոցների հրապարակումները վերահսկել չենք կարող, չենք կարող արգելել մի բան, որի դիմաց վճարում են, բայց կարող ենք մեր ուղերձներն ուղարկել: Բայց, պիտի ասեմ, որ լրատվական դաշտը այն ոլորտն է, որում Հայաստանը լուրջ հաջողություններ ունի: Վերջին երեք ընտրությունների ժամանակ միջազգային դիտորդների կողմից արձանագրվել է, որ լրատվամիջոցները հավասարապես հասանելի են եղել բոլոր կողմերին: Ֆրիդոմ Հաուզի վերջին վերլուծություններում Հայաստանը իր դիրքերը բավական բարելավել է:

Հ.Մ.-Կուզենայի լսել ձեր կարծիքը հայերի մրցակցային առավելությունների մասին:
Ջ.Հ.-Երկրի մրցակցային առավելությունների մասով առանձնապես իրազեկված չեմ, բայց, ակնհայտորեն` դրանք բնական պաշարները չեն, հաղորդակցության ուղիներն ու ճանապարհները չեն, իմ կարծիքով` մարդիկ են: Նրանք շնորհալի են, աշխարհի տարբեր տեղերում հաջողությունների հասնող, ձեռներեց մարդիկ են հայերը, և կառավարությունը հայ մարդու, այս տաղանդաշատ մարդկանց համար հնարավորություններ պիտի ապահովի իրենց դրսևորելու համար:
Հ.Մ. -Իմ դիտարկումներով հայերի մրցակցային առավելությունը նոր իրավիճակներին հարմարվելն է: Դա նաև մեր ոլորտում է երևում. ինժեներները արագ հարմարվում են նոր զարգացումներին, նորություններին, նաև սփյուռքի օրինակն է դրա ապացույցը: Այս օրինակը հաճախ եմ բերում: Երեխան ծնվել, մեծացել է հեռավոր գյուղում, դպրոցն ավարտում է, գալիս Երևան, ընդունվում բուհ, երկրորդ կուրսից տեղափոխվում է Սինոփսիս, կրթական ծրագիրը հաջողությամբ յուրացնում է, ավարտում, աշխատանքի անցնում ընկերությունում, մի քանի ամսով հնարավորություն է ունենում Սինոփսիսի ամերիկյան ընկերությունում վերապատրաստվելու: Ընդամենը յոթ-ութ տարի տևող ժամանակահատվածում մի քանի ստրեսային վիճակների միջով է անցնում, բայց արագ հարմարվում է բոլորին, անգամ արտասահմանյան միջավայրին է ինտեգրվում: Մյուս կողմից` դա նաև առավելություն չէ, որովհետև հայերը շատ շուտ հարմարվում են նաև թերություններին: Նաև` արտագաղթում են, որովհետև կարողանում են նոր միջավայրում արագ դիրքավորվել և անգամ հաջողություններ ունենալ: Ես զրուցել եմ արտագաղթածներից շատերի հետ, որոնք այնքան էլ չեն հաջողել, բայց, միևնույն է, ավելի լավ են ապրում, և ասում են` կվերադառնանք, երբ Հայաստանում վիճակը կլավանա: Բայց արտագաղթը, որը հենց նույն հարմարվելու հատկանիշի հետ է մեծապես կախված, չարիք է դարձել մեզ համար: Դա քիչ էր, վերջերս էլ մեզ ցնցեցին ՄԱԿ-ի տարեկան զեկույցում երկրների գենոֆոնդին վերաբերող հետազոտությունների արդյունքները: Պարզվում է, աղջիկ երեխաների թվաքանակի նվազման առումով Հայաստանը աշխարհում երրորդ տեղում է: Քառասուն հազար տղա ավել է ծնվել Հայաստանում վերջին տասնյոթ տարիներին, ինչը կարելի էր պատերազմի հետևանքով տղամարդ ազգաբնակչության կորուստի վերականգնման բնական ներդաշնակեցման երևույթ համարել, եթե չլիներ նաև այն փաստը, համաձայն որի ապագա երեխայի սեռի մասին տեղեկացված լինելու հնարավորությունն օգտագործելով` ընտանիքները ավելի հաճախ հրաժարվում են աղջիկ երեխաներից: Իսկ մեր աղջիկները գեղեցիկ են, խելացի, նվիրված ընտանիքին, լավ մայրեր, լավ աշխատակիցներ: Օրինակ, եթե Ամերիկայում ՏՏ ոլորտում ընդգրկվածներից ընդամենը տասնմեկ տոկոսն է կին, իսկ աշխարհում այդ ցուցանիշը յոթ-ութ տոկոս է, ապա Հայաստանում այն երեսունհինգ-քառասուն տոկոս է: Ահա թե ինչ գենոֆոնդից ենք մենք կամավոր մեզ զրկում: Մի կողմից` արտագաղթ, մյուս կողմից ժողովրդագրական նման խնդիրներ… եթե կառավարությունը լուրջ միջոցներ չձեռնարկի, մոտ ապագայում վիճակը կարող է ավելի լրջանալ:
Ջ.Հ.-Իմ ընտանիքում ես եմ, տղաս, կինս և չորս աղջիկներս: Ինչ վերաբերում է հարմարվողականությանը ՏՏ ոլորտում և դրսում աշխատելու առումով` ճիշտ եք: Համաձայն եմ նաև այն բանում, որ Հայաստանի ներսում դա նաև բացասական ազդեցություն է ունենում: Ես շատ երիտասարդների հետ եմ հանդիպումներ ունենում և նկատել եմ, որ նրանց մոտ գերիշխում է ճակատագրապաշտությունը: Նրանք չեն հավատում դրական փոփոխություններին: Ինքս ամենուր երիտասարդներին ուղերձ եմ անում, որ ցանկացած երկրում փոփոխություններ ունենալու համար պիտի ջանք թափել: Ինչ վերաբերում է կանանց, ապա նրանց ես հանդիպում եմ և կառավարությունում, և հասարակական կազմակերպությունում, լրատվամիջոցներում: Ոչ մի երկիր չպիտի թույլ տա, որ իր երկրի բնակչության կեսը իր ուժերը չներդնի երկրի զարգացմանը: Հայաստանի հետ կապված միկրոֆինանսավորում անելիս, տարբեր ուսումնասիրություններ, վերլուծություններ ցույց են տալիս, որ կին վարկառուները ավելի բարեխիղճ են: Եթե ընտանիքում կինն է տնօրինում ֆինանսները, ապա ծախսերը առավել արդյունավետ են: Հիմա մենք փորձում ենք օգտագործել առցանց ներգրավվածությունը, սա կառավարության շրջանակներից դուրս է:
Հ.Մ.-Ուզում եմ շնորհավորել չորս աղջիկների առիթով: Ես երկու տղա ունեմ, բայց հարս ունեմ, որին աղջկաս պես սիրում եմ: Ֆինանսների կառավարման թեմայով` մի անեկդոտ հիշեցի. տղամարդն ասում է` ինձ համար թանկ է այն հարյուր դոլարը, որի մասին կինս չգիտի, քան այն հիսուն հազարը, որի մասին նա գիտի:
Կորպորատիվ պատասխանատվության մասին եմ ցանկանում վերջում խոսել: Սա ամերիկյան բիզնես մշակույթի կարևոր բաղադրիչներից է: Դուք և ձեր կինը մասնակցել եք Սինոփսիսի ծառատունկերին, մենք կորպորատիվ տարբեր նախաձեռնություններ ենք իրականացնում ՎիվաՍելլ ՄՏՍ-ի հետ միասին, սակայն որքան էլ որ Ռալֆ Յիրիկյանի հետ կոչեր ենք ուղղում մյուսներին, արձագանքները շատ քիչ են լինում: Սա մի բան է, որը տեղական ընկերություններում հիմնականում բացակայում է: Բիզնես մշակույթ է, որը դեռևս լայն տարածում չունի, մինչդեռ այն մեծ դերակատարություն ունի արտերկրում, և ընկերությունները սոցիալական ծրագրեր են ձեռնարկում և իրականացնում, այդպիսով հասարակությանը ներկայանում նաև որպես այլ խնդիրների պատասխանատվություն կրողներ:
Ջ.Հ.– Մասնակցել եմ նաև ՎիվաՍելլի և Կոկա Կոլայի կորպորատիվ պատասխանատվության շրջանակներում կազմակերպված միջոցառումներին: Դա լավ է, ողջունելի է, և ես ուրախ եմ, որ ամերիկյան ընկերությունները առաջնորդող դեր ունեն: Երևի թե կառավարությունը պիտի միջոցներ ձեռնարկի նման գործունեությունը խրախուսելու ուղղությամբ: Աշխարհում ընդունված է` որևէ շահույթ չհետապնդող գործողություն պիտի օրենքով ինչ որ ձևով խրախուսվի, որպեսզի խթան լինի այն կազմակերպելու: ԱՄՆ-ում դա խրախուսվում է պետականորեն, և եթե ինչ որ մեկը նվիրատվություն է անում, ապա նրանից հարկվող գումարները նվազեցվում են:

Հ.Մ.-Նման խրախուսանք ոչ միայն չի գործում, այլև օրենք է ընդունվել, որ, օրինակ, դրամաշնորհներից ավելացված արժեքի հարկ գանձվի:Հարցը բարձրացրել ենք և նախագահի, և Պետեկամուտների կոմիտեի առաջ:
Ջ.Հ.-Անշուշտ, դա խնդիր է, որովհետև հնարավորության բացակայության պատճառով է, որ մարդիկ դրամաշնորհներ են որոնում որևէ գործ նախաձեռնելու համար: Պետք է ավելի շատ քաջալերել նոր աշխատատեղերի ստեղծումը, օգնել փոքր ընկերություններին: Ես տեսնում եմ զարգացման այնպիսի հնարավորություններ, որոնք կիրականանան, ընդամենը եթե կառավարությունը որոշ կարևոր քայլեր ձեռնարկի խոչընդոտները վերացնելու ուղղությամբ: Հայաստանը տաղանդավոր մարդկանց երկիր է, բայց մարդկանց համար պիտի շարունակաբար ստեղծվեն այդ տաղանդը դրսևորելու պայմանները:

ՀՀ-ում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջոն Հեֆֆերնը նաև Սինոփսիսի Հաղթողների ակումբի հյուրն էր: Ընկերության ռազմավարական մարքեթինգի գծով փոխնախագահ Ռիչ Գոլդմանի հետ երկխոսության ձևաչափով դեսպանը ներկայացրեց իր կենսագրությունը և աշխատանքային կենսափորձը:
Բարձրաստիճան դիվանագետի հետ անմիջական շփումը, նրան լսելու և նրա հետ մտքեր փոխանակելու առիթը երիտասարդներին լավ հնարավորություն ընձեռեց մատչելի զգալ ամերիկյան մտածելակերպը, որպես կարևոր գերակայություն` սեփական երկրի հանդեպ բարձր պատասխանատվության մշակույթը, ինչը ընդգծում էր հարգարժան դեսպանը իր պատասխաններում: Ամերիկյան պատվասիրության այս կերպը նույնպես պիտի կարողանալ փոխանցել հայ երիտասարդությանը` այն ուղղելու համար դեպի սեփական երկիրը, ոչ թե տաղանդաշատ լինելու փառաբանությունից ոգևորված` այն ուրիշի երկրի հովանուն հանձնելը դարձնել մտածումների գերակայություն:
Հենց այս ոգին ամրացնելու համար են Հաղթողների ակումբի անդամների հետ հանդիպումները, երբ հրավիրյալները երիտասարդներին են ներկայացնում իրենց կենսագրությունը, ձեռքբերումները, նվիրվածությունն ու անհրաժեշտ անելիքները, որոնք սպասում ենք նոր սերնդից: Նրանց կրթության, դաստիարակության համար արված ներդրումների վերադարձին անհամբեր է այն երկիրը, որի զավակներն են իրենք, և որտեղ էլ նրանք ծնվել ու մեծացել են այնպիսին, ինչպիսին գնահատված ու փայփայված են նաև հայ-ամերիկյան ընկերության կողմից:

Սկզբնաղբյուր՝ Էկոնոմիկա ամսագիր, 1(24) 2013