Բարի երեկո սիրելի՛ հեռուստադիտողներ։ Եթերում «Հանրային Քննարկում» հաղորդումն է, մենք սկսում ենք նոր եթերաշրջանը։ Դուք գիտեք, որ Կառավարությունը հրապարակեց իր ծրագիրը․ Ազգային ժողովում ավելի շատ կռիվ էր քան ծրագրի քննարկում։ Այս ծրագրից մենք առանձնացրել ենք թերևս ամենաքիչ քննարկված ոլորտներից մեկը՝ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտը։

Կառավարության ծրագրում ասվում է, որ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում մինչև 2026 թ-ը նախատեսվում է ունենալ շուրջ 35,000 զբաղվածություն, շրջանառությունը հասցնել 500,000,000,000 դրամի, որը կկազմի ՀՆԱ-ի 6-7 %-ը և այսպես շարունակ։ Հիմա կազմում է 4 %-ը։ Մենք կնայենք տվյալները․ ես վերցրել եմ այդ թվերը մեր լուրերի գրառումներից և տեքստերից։ Մեր ստարտափները ստացել են հարյուրավոր միլիոնավոր դոլարների ներդրումներ այս տարի։ Մենք ունենք կազմակերպություն՝ «ՊիքսԱրտ»-ը, որը հատել է 1,000,000,000 դոլարի շեմը։ Սրանք լուրջ ցուցանիշներ են, բայց մենք հիմա մասնագիտորեն կփորձենք հասկանալ, թե այս թվերի ետևում ինչ իրականություն և հեռանկարներ են թաքնված։
«Սինոփսիս Արմենիա» ընկերության տնօրեն, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ Հովիկ Մուսայելյան։ Բարի երեկո պարոն Մուսայելյան։ Շնորհակալություն հրավերն ընդունելու համար։

Պարոնայք ես կարդում եմ տվյալներ, ըստ որոնց Հայաստանի ծագումով ստարտափները 250,000,000 դոլարին մոտ ներդրում կստանան այս տարի՝ 900,000,000, 185,000,000, «ՊիքսԱրտ»-ը 100,000,000 դոլար՝ շնորհիվ 1000,000,000, դոլարի շեմը հատած եկամտի և որ հաջորդ 5 տարիներին մենք ունենալու ենք 5,000,000,000 դոլար եկամուտ ապահովող ընկերություններ՝ հիմնադրված հայերի կողմից։ Հիմա եկեք հասկանանք՝ ինչ է այս ամենը նշանակում, որպեսզի մեր հեռուստադիտողները նույնպես հասկանան։

Պարոն Մուսայելյան, Դուք՝ որպես ամենահին կազմակերպության ղեկավար, ի՞նչ կասեք ստարտափների մասին։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Նախ ուզում եմ շնորհավորել «ՊիքսԱրտ»-ին․ դրական է 1,000,000,000 դոլարի շեմը հատելը։ Գևորգը տվեց ստարտափի վերծանումը, բայց կարծում եմ այս ոլորտի տերմինաբանության առումով վերծանման ենթակա շատ բան կա, որովհետև հանրային ընկալումը և՛ հանդիսատեսի, և՛ շատերի մոտ կարող է այլ լինել։ Լսելով 1,000,000,000, 5,000,000,000, 1-2 տարուց ավելին, իրենք չեն կարողանում ճիշտ պատկերացում կազմել, թե ինչ են անում այդ մարդիկ, որ գնում են այսպես հանգիստ նստում են և 5,000,000,000 դոլարանոց ինչ-որ գումար են վաստակում։ Այստեղ հանրային ընկալումը շատ կարևոր է, որպեսզի մասնագիտական կողմնորոշումն էլ լինի, այսինքն՝ մեր ժամանակի հերոսները ոչ թե նրանք են, ովքեր փող ունեն, թիկնապահներով են շրջում և այլն, այլ մեր ժամանակի հերոսները Ավոյաններն են, ովքեր կարող են շատ հանգիստ դուրս գալ, փողոցում քայլել։ Իր ընկերությունը, որը ստեղծել է Հայաստանում, 1 քանի միլիարդ դոլարի կապիտալիզացիա ունի և իրեն կարող են շատերը չճանաչել, դա իրենց համար նորմալ է։ Դա շատ կարևոր բան է։ Հիմա խոսում ենք կադրերի մասին, ասում ենք, որ ներդրողները տեսնում են, գալիս են, բայց այդ գալը չի կարող անսահամանափակ լինել, որովհետև ըստ տարբեր հաշվարկների՝ մի քանի հազար որակյալ կադրերի պակաս ունենք։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Այսօ՞ր։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Իհարկե։ Խոսքը ոչ թե գնում է աշխատակիցների մասին ԱյԹի ոլորտում, այլ կոնկրետ որակյալ կադրերի մասին, ովքեր այն հիմնական բեռն են տանում և՛ ստարտափների, և՛ վերազգային կազմակերպությունների։ Դրա համար այստեղ ռիսկային խնդիրներ էլ կան․ օրինակ՝ եթե 2-3 «մալթինեշնլ» ընկերություններ, ինչպիսիք են «Սինոփսիս»-ը, «Կալիբր»-ը կամ իրենցից բարձր մտնեն Հայաստան, այս ոլորտը կարող է գնալ լրիվ ուրիշ ուղով, որովհետև արդեն սկսվելու է միմյանցից կադրեր տանելու, խլելու գործընթացը։ Այդ իսկ պատճառով շատ կարևոր է, որ այն ընկերությունները, որոնք գալիս են Հայաստան ներդրումներ անելու, ունենան երկարաժամկետ ներդրումային ծրագրեր, որոնք նախապատվորեն իրենց համար կադրեր պետք է պատրաստեն, այլ ոչ թե նայեն, տեսնեն, թե ով է իրենց համար կադր պատրաստում, մի փոքր ավելի բարձր աշխատավարձ առաջարկեն, և տանեն։ Այդ առումով ես՝ որպես վերազգային կազմակերպության ղեկավար, որպես գործատու մոտ 1000-հոգանոց ընկերության, դա մեր ընկերության համար ռիսկ եմ դիտարկում, բայց որպես Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, ես հասկանում եմ և ընկալում եմ, որ միակ ճանապարհը և՛ տնտեսության, և՛ բազմատեսակ մարտահրավերներին դիմակայելու, և՛ սոցիալական տարաբնույթ հարցեր լուծելու համար այս ոլորտի առաջնահերթ զարգացումն է։ Իսկ առանց դրսից ֆինանսավորվող ստարտափների, միայն տեղական կապիտալի վրա հիմնված ստարտափներով դա հնարավոր չէ իրագործել։ Տեղական կապիտալի վրա, որովհետև դրսի մշակույթի վրա ստեղծածը եկել, այստեղ ենթակառուցվածքներ է ձևավորել, բայց հավելյալ արժեքը ձևավորվում է դրսում։ Հետո ստարտափները շատ ավելի ճկուն են ի տարբերություն վերազգային ընկերությունների։ Իրենք կարող են մի քանի ժամվա մեջ իրենց պրոդուկտի վեկտորը փոխել, իրենք են որոշումերը կայացնում։ Մեզ մոտ, որպեսզի մենք կարողանանք նման մոտեցում ցուցաբերել, դա ամիսների, տարիների հարց է․պետք է ներկայացնել և այլն։ Տեխնոլոգիաներն անընդհատ փոխվում են։ Այնպես որ, ստարտափները շատ կարևոր են, բայց այստեղ զգուշավորության հարց կա։ Դրա համար պետության խնդիրը հիմնականում այն է, որ մոտ 30 տարի է ասում են, թե ԱյԹի ոլորտի զարգացման համար խնդիրը որն է, մենք էլ այսպես իրար մեջ կատակով միշտ ասել ենք․ «Եթե պետությունը մեզ չխանգարի, ապա մենք ինքնաբուխ զարգանում ենք»։ Բայց եթե մի փոքր ավելի լուրջ՝ պետությունը խնդիր ունի այստեղ այդ ռիսկերը գնահատելու։

ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Ահա, պետության ներկայացուցիչը նստած է։ Այսինքն՝ ո՞ր ռիսկերը։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Ինչպես անենք, որ «մալթինեշնլ» կազմակերպությունները, որոնք արդեն 20-25 տարի այստեղ են, գործում են, որ իրենց չնեղացնենք, որ այնպես չլինի վաղը, մյուսը օրը իրենք մտածեն, թե կարելի է «ծորակն» այստղ փակել և այլ ռեգիոնում բացել։ Դա իրենց համար վայրկենական գործընթաց է, այդ իսկ պատճառով էլ վերազգային են համարվում։ Եթե ռիսկային եղավ երկիրը մի հարցում, իրենք շատ հանգիստ այստեղ կփակեն, կբացեն մեկ ուրիշ երկրում՝ Հնդկաստանում, Չինաստանում և այլ երկրներում։ Դրա համար էլ պետությունը պետք է խրախուսի ինչպես ստարտափներին՝ հիմնված տեղական կապիտալի վրա, այնպես էլ պետք է խրախուսի վերազգային կազմակերպություններին՝ գործատուներին համոզելով, որ երկիրը ռիսկային չէ նրանց համար և կարող են այստեղ ներդրումներ կատարել։ Ես կարծում եմ, որ նմանատիպ բալանս այսօր կա և մարդիկ աշխատում են նաև վերազգայինի հետ։ Այսօրվա մեր հանդիպման ֆորմատն էլ է հենց դրա ապացույցը։ Դուք հրավիրել եք և՛ ստարտափներին, և՛ վերազգային կազմակերպությանը, և՛ կառավարության ներկայացուցչին, և մեր բանախոսությունը հիմնականում ոչ թե իրար դեմ հանդիման է, այլ թե ինչ անել ռիսկերի գնահատման ճիշտ չափանիշներ մշակելու համար։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Ես ինչքան հասկանում եմ, այստեղ մի քանի կոմպոնենտներ կան, որոնք կխթանեն՝ կրթությունը, գիտությունը, գիտության նկատմամբ վերաբերմունքը և մենեջմենթը։ Պետությունն ունի՞ արդյոք 10 տարվա հեռանկար, ի՞նչ ենք մենք ակնկալում ոչ թե այսօրվա խնդիրները լուծելու, այլ 10 տարի հետո մենք ստանանք այս մակարդակը։ Ընդ որում, պարոնայք, դուք գտնվում եք բավականին լավ վիճակում, և քաղաքական գործիչները ձեզնից բան չեն հասկանում և հետևաբար չեն էլ կարողանում խանգարել։

ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Դա ի բարօրություն ոլորտի զարգացման։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Այո և դա նպաստում է ոլորտի զարգացմանը։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Ոլորտի զարգացման համար միանշանակ միջազգային չափանիշներին համապատասխան կրթություն է պետք։ Օրինակ՝ մեր ընկերությունը դասական օրինակ է այդ առումով, որովհետև 17 տարի է Հայաստանում է, որպես համաշխարհային լիդեր միկրոսխեմաների նախագծման ասպարեզում և մենք մի քիչ ինքնաբավ ենք այդ առումով, պետության վրա շատ հույսեր չենք դրել այն առումով, որ ստեղծել ենք ամբիոններ տարբեր համալսարաններում, այդ ամբիոններից մեկը, որը պոլիտեխնիկում է, մեր ընկերության բազայի վրա է, մյուսները ստեղծվել են Երևանի պետական համալսարանում, Ռուս-Սլավոնական համալսարանում, Եվրոպական ակադեմիայում։ Մենք նախապատվորեն մեզ համար կադրեր ենք պատրաստել և այդ 1000-հոգանոց կոլեկտիվում մոտ 60 %-ը մեր նախկին ուսանողներն են։ Այսօր ես, որպես կառավարման խորհրդի նախագահ Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանում, իհարկե պատասխանատվություն ունեմ տեխնոլոգիական առաջընթացի կամ զարգացման համար, բայց այսօր մեր բուհերը շատ սուղ ֆինանսական միջոցներ ունեն, որովհետև ոլորտի բարձրակարգ մասնագետներ պատրաստելու համար, նախ պրոֆեսորադասախոսական կազմի խնդիր կա այստեղ, ինչպես նաև տեխնիկական բազայի, որոնք հարյուրավոր միլիոնավոր դոլարներ արժեն։ Եվ ընկերությունն այս ամենը վերցրել է իր վրա։ Այսինքն՝ հարյուրավոր միլիոնավոր դոլարներ է ծախսել այս ամենի վրա 17 տարիների ընթացքում, որպեսզի կրթական ծրագրեր մշակի, կադրեր պատրաստի։ Ձեր առաջին հարցադրումն այն էր, թե արդյոք բուհերն արտադրում են շրջանավարտներ, ովքեր պահանջարկված են մասնավոր ընկերությունների կողմից, ցավոք սրտի՝ ոչ։ Իմ ունեցած տվյալներով 10-15 %-ն են, որ ավարտելուց հետո ԱյԹի մասնագիտություններով պահանջարկված են, գնում, մասնագիտություններ են գտնում, մնացածը՝ ոչ։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Իսկ պահանջարկը կա՞։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Պահանջարկը կա․ այն համալսարանները, որոնք նշեցի, այդ համալսարանների ամբիոնների շրջանավարտները 100 %-ով աշխատանք են գտնում, որովհետև իրենք բարձրակարգ կրթություն են ստանում։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— 100 %-ո՞վ։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Այո 100 %-ով։ Ավարտում են տարեկան մոտավորապես 300 ուսանողներ։ Բնական է, ահռելի մասը մենք ենք վերցնում, մենք մեզ համար նախապատվորեն կադրեր ենք պատրաստում։ Բայց բուհերը վարձավճարներով իրենց ֆինանսական կայունությունն են հիմնականում պահպանում, էլ ի՞նչ որակի մասին է խոսքը, մարդկանց դուրս չեն թողնում։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Եթե այստեղ անկեղծ լինենք թեման խորն է, նույնիսկ դպրոցում խնդիր կա, որովհետև ես այն օրը կարդում էի այդ թվերը, և ըստ դրանց՝ մեր մարզերում մենք ունենք այդ ճշգրիտ գիտությունների գծով՝ քիմիա, ֆիզիկա, մաթեմատիկա, 600 ուսուցչի պակաս՝ տարեկան, այսինքն՝ կրկին բուհական մակարդակի խնդիրն է։ Իսկ եթե երեխան դպրոցում չի անցնում այդ առարկաները, ապա շատ դժվար կլինի հետո գալ պոլիտեխնիկ և ինչ-որ լավ արդյունքներ սկսել ցույց տալ։ Արդեն 10 տարուց ավել է մենք այստեղ խնդիր ունենք, որ չեն գնում և այդ առարկաները մարզերում չեն դասավանդում։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Այստեղ նաև մասնագիտական կողմնորոշման խնդիր կա, ինչպես նրանք հետո կողմնորոշվեն։ Սովորաբար, երբ խոսում են Հայաստանում այս ոլորտի զարգացման մասին, այսպիսի կարծիք կա, որ մենք շատ խելացի ենք, դրա համար էլ հաջողություններ ունենք, այդտեղ էլ մեկ ուրիշ խնդիր է առաջանում, որ կան ոչ խելացի ազգեր և իրենց մոտ չի զարգանում, իսկ մենք խելացի ենք, մեզ մոտ զարգանում է։ Ես կարծում եմ դրանք բոլորը թյուր պատկերացումներ են, մենք պետք է հստակ գնահատենք մեր ազային մրցակցային առավելությունները, ինչով ենք մենք տարբերվում այլ ազգերից, ընդհանրապես ինովացիաների զարգացման առումով, ինտելեկտուալ պրոդուկտ ստեղծելու առումով։ Իմ խորին համոզմամբ՝ դա մեր հարմարվելու ունակությունն է գենետիկ մակարդակով, որը այլ ազգերին տրված չէ։ Մեր սփյուռքի պատմությունն էլ է դրա մասին։ Հիմա ես մի օրինակ բերեմ․ մեր ոլորտում միկրոսխեմաների նախագծման ոլորտում տեխնոլոգիաները, ծրագրային գործիքներն անընդհատ փոխվում են, բայց մեր ինժեներները շատ արագ են հարմարվում այդ նոր տեխնոլոգիաներին, այլ ազգերին դա տրված չէ, նրանք դիմադրում են։ Մերոնք ասում են՝ այո կանենք․ դա իմ կարծիքը չէ, դա աշխարհի մասշտաբով երկրների գործատուների համոզմունքն է, որ նրանք պատասխանատու են, ոչ չեն ասում, չեն պայքարում։ Այլ ազգերի անունները չտամ, թե նրանք ինչ խնդիրներ են ստեղծում գործատուների համար տարբեր առումներով, բայց ասում եմ՝ մերոնք այդ առումով պատասխանատու են, շատ շուտ ընկալում և հարմարվում են։ Հետո ևս մեկ հանգամանք՝ կանանց, աղջիկների ներգրավվածությունը ֆանտաստիկ աճ է գրանցում։ Միջին ցուցանիշն աշխարհում 15 % է կանանց ներգրավվածությամբ, իսկ Հայաստանում մոտ 37-38 % է։ Ֆանտաստիկ ցուցանիշ է․ մենք նույնիսկ բնակչության 1 շնչին ընկնող հաշվարկով առաջիններից ենք աշխարհում կանանց և աղջիկների ներգրավվածության թվով։ Եվս մի բան ավելացնեմ, մեզ մոտ պակասում է մարդկանց հնարավորություն տալու մշակույթը։ Տուր մարդուն հնարավորություն։ Նա նույնիսկ չի կասկածում, որ կարող է սարեր շուռ տալ։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Պարոն Մուսայելյան, մեր բուհական համակարգն այնպիսին է, որ ոչ բոլոր տեղերում, իհարկե, բայց որոշ տեղերում կա ամբիոնի վարիչի ինստիտուտը, որն ամեն ինչ անում է, որ իրենից ավել ուսանողը չաճի։ Ես գոնե իմ ուսանողական տարիներին այդպիսի 1-2 հոգու տեսել եմ։
ՀՈՎԻԿ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ.— Պարոն Ղազարյան, մի այսպիսի լավ օրինակ եմ ուզում բերել։ Մոտ 3-4 տարի առաջ աշխարհի մասշտաբով անցկացվող «Ինովեյշն» մրցույթն էր անցկացվում Սիլիկոնային հովտում «Գուգլ» –ի գրասենյակում։ Աշխարհի մոտ 128 երկրներից դպրոցական 5-հոգանոց աղջիկների մոտ 3000 թիմեր մասնակցում էին, այսինքն վիրտուալ ստարտափներ են 3-5 հոգանոց աղջիկների թիմերի, այնտեղ տեղում խնդիրը տալիս են, իրենք խնդիրները գեներացնում են և լուծումներ են տալիս։ Ուրեմն Հայաստանի Կարբի գյուղի միջնակարգ դպրոցի թիմը գնում է «Գուգլ» և հաղթում է այդ 3000 թիմերի մեջ։ Դուք կարո՞ղ եք պատերացնել դա ինչ է նշանակում։ Այսինքն՝ ինչ է ստացվում, մի էնտուզիաստ կին՝ Նարինե Աբազյան անունով, ասում է՝ Հայաստանում էլ մի բան անեմ, թող հայերն էլ մասնակցեն, բայց ոչ գումար կա, ոչ էլ միջոցներ, և արդյունքում մի շարք ընկերությունների օգնությամբ այդ աղջիկների ճանապարհածախսը հոգում են, և այդ աղջիկներին մնում էր միայն գնալ «Գուգլ», մասնակցել այդ 3000 թիմերի մեջ և հաղթել։ Հիմա պետության ֆունկցիաներից, խնդիրներից մեկն էլ այդ հնարավորությունները տալն է։
ՊԵՏՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ.— Շատ լավ պարոնայք, ես հիշեցնեմ մեր հեռուստադիտողներին, որ մենք զրուցում էինք բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի մասին, որն այս տարի բավական պատկառելի ներդրումներ է բերել դրսից իր զարգացման համար։ Ինչպես նաև մենք ունենք ընկերություն, որը հատել է 1,000,000,000 դոլար կապիտալիզացիան, ինչն աննախադեպ դրական ստիմուլ է։ Մենք ուշադրության կենտրոնում կպահենք ոլորտի զարգացումը։ Ցավոք թեման պոպուլիստական չէ, և քաղաքականությւոնը հետ է մնում։ Մի կողմից լավ է, որովհետև չեն խանգարում, մյուս կողմից վատ է, որովհետև ավելի շատ չի հանրայնանում։ Պատկերացնո՞ւմ եք ազգային ժողովում ծեծեին միմյանց ինչ-որ ստարտափի զարգացման տարբեր տեսլականների շուրջ։ Այ դա իրոք կլիներ տեղին։ Շնորհակալություն։