Բագրատ Ենգիբարյան-Սինգապուրին անհրաժեշտ էր մի խնդրի գործնական լուծումն ստանալ, որը չէր հաջողվել գտնել ՙՆյաշընըլ ինսթրումենթսի՚ ոչ մի երկրի մասնաճյուղում: Հայկական մասնաճյուղի տնօրենը Աշտարակի մեր հին մասնագետների մեջ գտավ այն մարդուն, ով կարողացավ լուծել խնդիրը: Երիտասարդ սերունդ ունենք, որը ստեղծագործ է, հասուն սերունդ ունենք, որը ունի գիտելիք: Եվ խնդիրն այն է, թե ինչպես պիտի կարողանանք մի կողմից` նախ գիտելիքը փոխանցել, մյուս կողմից` ստեղծագործ մտքից ստանալ նոր գիտելիք: Մեր միակ մրցակցային առավելությունը մեր ֆունդամենտալ գիտելիքն է: Սակայն տարիների հետ դա կորցնում ենք, իսկ նորը չենք ստեղծում՚:
Հովիկ Մուսայելյան-Մեր ոլորտում առկա է մի թիմ, որը շարունակ հարցադրումներ է անում, և, որպես տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացումը Հայաստանի տնտեսության զարգացման հիմնական ուղղություն ընդունելու ջատագովների թիմ, մենք հավաքական ձայն ենք ներկայացնում: Մենք մնում ենք մեր կարծիքին, որ պետական մեքենայում մի անկյուն էլ պիտի այս ճյուղն ունենա: Դրանով կստեղծվի այն լոկոմոտիվը, որը կառաջնորդի ոլորտը, խնդիրներ կդնի և լուծումներ կգտնի, և ինչ որ մինչ այսօր ստեղծվել է, կշարունակի զարգացնել: Միկրոէլեկտրոնիկայի կրթական ծրագրերը Սինոփսիսի կրթական դեպարտամենտի ղեկավար Վազգեն Մելիքյանը վերջերս տարել էր Չինաստան, ազգային հերոսի նման էր ընդունվել այնտեղ: Իր աշխատավարձով նստած` գիշեր-ցերեկ կրթական ծրագրեր է մշակում, Մոսկվայում և Սինոփսիսի մյուս մասնաճյուղերում դրանք են օգտագործվում, մեզ մոտ ո՞վ է ճանաչում նրան: Մինչդեռ նման ուժեր ամբողջ աշխարհում հաշված մարդիկ են, ասում են` ընդամենը 100 հազարի չափ ծրագրավորողներ կան, որոնց թվում մենք ևս ունենք մասնագետներ:
Բագրատ Ենգիբարյան-Ուկրաինայում պետական- մասնավոր համագործակցության մոդելը ներդնելու համար ՙՁեռնարկություների հիմնադրամին՚ են հրավիրում սովորեցնելու, թե այդ ամենը ինչպես է արվում: Դրսում այնպիսի մասշտաբներ ունենք, որոնք իրոք հաջողություն են: ՙՅունիքոմփ՚-ն աշխատում է ՙԻնթել՚-ի հետ, որն ուզում է Հայաստանում ծրագիր իրականացնել, ինչը չի հաջողվում Ռուսաստանում և Ղազախստանում: Ոլորտն իր հաջողություններով արդեն ապացուցել է իր կարևորությունը: Եթե միայն այս ամենը զարգացվի, նոր բան չներմուծվի, արդեն արդյունքը մեծ կլինի: Հայաստանում ո՞վ գիտի, որ Նյաշընլ ինսթրումենթս-ի հայկական մասնաճյուղը պատրաստում և վաճառում է ամբողջ Ռուսաստանի ինժեներական, կրթական լաբորատորիաների սարքավորումները: Ռուսաստանի պես իմպերիան մեզնից է դրանք գնում, զրոյից մինչև տեղադրումը և շահագործումը հայ մի քանի տղաների ձեռքով է արվում: 15 հազար դոլարանոց լաբորատորիաներ են դրանք, որոնցից տարեկան վաճառվում է 10-15 հատ:
Արմեն Բալդրյան-Ինչո՞ւ են ծանրամարտիկներով կամ շախմատիստներով այդքան հպարտանում, որովհետև դրանք տեսանելի հաջողություններ են,իսկ այս ոլորտում հաջողությունը վերացական է, հետ ևաբար, շատերի համար անհասկանալի:

Այս անգամ հանդեսի խմբագրական խորհրդի անդամ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Հովիկ Մուսայելյանի հետ զրուցում են ՙՁեռնարկությունների ինկուբատոր՚ հիմնադրամի տնօրեն, ֆիզ-մաթ գիտությունների թեկնածու Բագրատ Ենգիբարյանը, ՙՅունիքոմփ՚ ընկերության տնօրեն Արմեն Բալդրյանը, վերլուծաբան Մանուկ Հերգնյանը: Որքան էլ որ 2008-ի աշնանը իրար հաջորդող միջոցառումները ոլորտում զարգացման նոր աստիճան էին ցուցադրում, համակարգում աշխատող մարդիկ շարունակում են անբավարար համարել այն իրողությունը, որն առկա է Հայաստանում:
Զրույցի ընթացքում պարզաբանվում է այդ անբավարարվածության պատճառը: Բագրատ Ենգիբարյանը հավաստում է, որ այս տարիներին ունեցած ձեռքբերումները, դիրքավորումները նախորդ համակարգից ժառանգած ֆունդամենտալ պինդ գիտելիքների հետ միասին մեզ ավելին ունենալու հեռանկարներ են խոստանում, քան այն, ինչի արդեն հասել ենք վերջին տարիներին: Իսկ մենք դեռ դանդաղում ենք: Իսկ դանդաղելն այսօր հավասարազոր է կորցնելուն, հետ մնալուն: Որովհետև մյուս երկրները արագորեն լրացնում են իրենց բացը, որը մեր այսօրվա առավելությունն է, և շուտով մեզնից կտրուկ առաջ կանցնեն անգամ թուրքերը, ովքեր որևէ աստիճանի երբևէ չեն եղել այդ առումով:
Զրույցի սկզբում խոսակցություն ծավալվեց հեռուստաեթերի մասին: Թվում էր, քննարկվող թեմայի հետ կապ չուներ զրուցակիցների դժգոհությունն առ այն, որ եթերը հեղեղվել է միօրինակ սերիալներով, գռեհիկ հայերենով, երիտասարդներին դրական ոչինչ չտվող տարատեսակ հաղորդումներով: Սակայն, երբ համեմատություն արվեց թուրքական հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող դպրոցական հաղորդումների հետ, ամոթահար վիճակ ապրեցին բոլորը: Նման հաղորդաժամերը ժամանակին հայկական հեռուստատեսության անբաժան մասն էին: Այսօր հաղորդումների եթերում մնալ-չմնալու հարցը կախված է այն բանից, թե որքան գումար է այն բերում հեռուստաընկերությանը: Սակայն մեղքը բարդում են հաղորդման վարկանիշի վրա, իսկ թե ո՞վ է ո՞ւմ պարտադրում ցուցադրվող թեմատիկան, հեռուստատեսությո՞ւնը լսարանին, թե՞ լսարանը հեռուստատեսությանը, հավի ու ձվի անլուծելի պատմության նման մի բան է: Եվ, սակայն, փաստ է, որ այսօր ընտանեկան դիտումների ժամանակ վտանգավոր են անգամ ամենաանմեղ տեսահոլովակները, աստղ համարվող ջահելների խելքին փչած ինքնահավան ազատամտությունները:

ՙԵրեխաների հետ հեռուստացույց ես նայում, մեկ էլ ինչ ասես չեն ցույց տա, ինչ բառեր ասես չես լսի: Ալիքը փոխում ես, պատկերը նույնն է՚:
ՙԱսում են` չեք ուզում, մի նայեք: Բայց երեխաները դաստիարակություն ստանում են հեռուստատեսությամբ: Ամենաազդեցիկ միջոցն է դարձել, որովհետև այսօր չես կարողանում երեխաներին գիրք կարդալ ստիպել՚:
ՙԹուրքական հեռուստատեսության երկու ալիքներով ամբողջ օրը մաթեմատիկայի դաս են վարում:Թուրքիայում ամենաբարձր աշխատավարձն ստանում են ուսուցիչները, հետո` բժիշկները՚:
ՙՄեր ամսագիրը բաժանորդագրվելու առաջարկը դպրոցների տնօրենները հավանության են արժանացնում,կարդում են ձեռքից ձեռք փոխանցելով,սակայն դժգոհում են, որ այն գնելու գումար չունեն: Դա դպրոցների համար լրացուցիչ ծախս է, որի համար հատկացում չի արված, ասում են` անգամ գիրք գնելու գումար չի նախատեսված՚:
ՙԴրամահավաքների մասին բարձրացված աղմուկի մեջ տարբերակում պիտի մտցնել. եթե երեխայից փող են պահանջում ուսուցչի երեխայի հարսանիքի համար նվեր գնելու նպատակով, պիտի դեմ լինել, բայց եթե երեխային պիտի թատրոն տանեն, նրան թերթ կամ գիրք առաջարկեն, ինչպե՞ս կարելի է դա դատապարտելի համարել: Երեխաները դպրոցում են սովորում կարդալը, արվեստը գնահատելը, վերլուծելը, միտքը զարգացնող ամենակարող միջոցներ են դրանք, ինչպե՞ս կարելի է նրան զրկել այդ իրավունքից` դրամահավաքի դեմ արմատական պայքարի անվան տակ՚:
Բագրատ Ենգիբարյան- ՙԱրմենիա՚ հեռուստատեսությունը Գևորգ Ալթունյանի ՙԷքսպրես՚ հաղորդումը տեղափոխեց ԹիՎի 5, իբր թե այն վարկանիշ չունի,ասել է թե` գումար չի բերում, փոխարենը ժամանցային ծրագրերն են հիմնական եթերաժամերը զբաղեցնում, քանի որ դրանք փող են բերում: ՙIT էքսպրես՚ հաղորդման համար մեր հիմնադրամը վճարել էր, սակայն, անկախ դրանից,պիտի ասեմ, որ ՙԿարգին հաղորդում՚-ից հետո վարկանիշով այն երկրորդն էր:/Այսինքն` այդ երկու տղաների հումորն է ամենաբարձ վարկանիշն ապահովում ամեն առիթով ինքն իրեն ՙամենա-ամենա՚ կոչող հեռուստաընկերության համար/: Բնական է, որ հեռուստաեթերի տերերը այսօր հետաքրքրված են եկամտաբեր հաղորդումներով, հասկանալի է, սա ևս բիզնես է, ծախսերը շատ են, անընդհատ կատարելագործվել է պետք: Հասարակությունը կրթող, նոր պահանջներ ուսուցանող հաղորդումներ համարյա թե չկան, իբր թե` պահանջարկ չունեն: Մանուկը ճիշտ նշեց, մեր հարևան Թուրքիան կարճ ժամանակում բավական առաջընթաց ունի: Թուրքիայի օրինակը շատ հետաքրքիր է, բոլոր համալսարաններում առանց հարկվելու տարածք ունենալու իրավունք է տրվում բարձր տեխնոլոգիաներով զբաղվող ընկերություններին: Նրանց մոտ համալսարանները իրավունք ունեն իրենց տարածքները հայտարարել տեխնոպարկ, և այնտեղ եկամտահարկը զրո է: Միայն ՏՏ ֆիրմաներն ունեն այդ իրավունքը` չվճարել ոչ մի հարկ: Ահա հենց միայն այս քայլը մեծ տեղաշարժեր է բերել Թուրքիայում, մի երկիր, որը որևէ ժառանգություն ստացած չունի բարձր տեխնոլոգիաների գծով :
Հովիկ Մուսայելյան-Երկու տարի առաջ, երբ մեր հանրապետության նախկին նախագահի հետ հանդիպման ժամանակ մենք հարց բարձրացրինք, որ գոնե ՏՏ կրթական ծրագրերը ֆինանսավորելու համար արտոնություններ տրվեն, զարմացավ, որ մինչև հիմա դա չկա և համաձայնեց, որ հարցադրումը ճիշտ է և հարկելը անընդունելի է: Սակայն դրան հետևեցին նախագահական ընտրությունները, և հարցը կրկին բաց մնաց: Փաստորեն, իրար հաջորդող ընտրությունների արանքում շատ քիչ ժամանակ է մնում երկրի ղեկավարներին իրապես զբաղվելու բազմաբնույթ հարցերով: Ընտրություններից մեկ տարի առաջ սկսում են պատրաստվել, ընտրվելուց հետո մի տարի պայքարում են ընդդիմադիրների բողոքների դեմ: Մնում է երկու տարուց մի քիչ ավելի:
Բագրատ Ենգիբարյան-Մենք ևս այդ հարցը բարձրացրել ենք, սակայն մեզ պատասխանում էին, թե դժվար է որոշել, արդյոք իրականում ներդրողը կրթակա՞ն ծրագիր է ֆինանսավորում: Սակայն,ասենք թե, ոչ թե կրթական ծրագիր է, այլ, ենթադրենք, Յունիքոմփը համակարգիչներ է նվիրում բուհին: Դարձյալ պիտի ԱԱՀ վճարի: Էլ ինչո՞ւ կնվիրի:
Արմեն Բալդրյան- Շրջանառության 25 տոկոսի չափով կարող եմ նվիրել:
Բայց ես ցանկանում եմ առաջին պլան բերել բիզնես միջավայրի խնդիրը: Սա ոչ միայն հարկային և մաքսային միջավայրին է վերաբերում: Օրինակ, այժմ ինձ համար կադաստրն է շատ լուրջ հարց: Առհասարակ, ցանկացած հարցի լուծում մեզանում խնդիր է դառնում, ժամանակի կորուստ բերում, նյարդեր մաշում:
Մանուկ Հերգնյան-Երբ Բիլ Գեյթսն այս տարածաշրջանում լուրջ ներդրումներ էր ուզում անել, Թուրքիան առաջինն արձագանքեց, ու անմիջապես գրավիչ քայլ արեց` մտցվեցին հարկային և մաքսային զրոյական դրույքաչափեր: Արդյունքում, եթե չեմ սխալվում, 4 մլրդ դոլարի չափով ներդրումներ արվեցին, կարծեմ դրանց զգալի մասն ուղղորդվեց դեպի դպրոցներ: Դրանից ո՞վ շահեց: Մեր պետությունը շատ զգուշավոր է մոտենում հարկային արտոնություններին, ասում է, որ չի ուզում ջերմոցային պայմաններ ստեղծել որևէ ոլորտի համար: Բայց, եթե ոլորտը գերակա է համարվել, մի բան պիտի՞ արվի: Որովհետև գերակա հայտարարելը հենց ինքնին որոշակի քայլեր է ենթադրում: Բայց,վերջին ժամանակներս, ռուսների առաջարկով, նրանց պատկանող ձեռնարկությունները ոտքի կանգնեցնելուն աջակցելու նպատակով, արդեն սկսել են նույն հարցի շուրջ բանակցել: Կարևորագույն երկու ձեռնարկությունները` Մարսը և Մերգելյանը, պարտքի դիմաց հանձնվել են ռուսներին: Ահա, քանի որ հարցը բարձրացնողը ռուսներն են, կառավարությունն արդեն մտածում է արտոնություններ տալու մասին: 10 տարի է ոլորտը խոսում էր այդ մասին, ոչ մի արձագանք չկար: Փաստորեն, տեղեկատվական համայնքի ձայնը ոչ միշտ է լսելի լինում մեր երկրում: Լավ, ոչինչ, թող ռուսների միջոցով խնդիրը կարգավորվի, բայց կարգավորվի:
Հ.Մ.-Ժամանակը կորցնում ենք…
Բ.Ե.-Ժամանակը վաղուց ենք կորցրել:
Ա.Բ.-Հայկական մենտալիտետ կա, որ եթե դու ես ասում, կարելի է բանի տեղ չդնել, իսկ եթե հարևանդ է ասում, պիտի լուրջ համարես:
Հ.Մ.-Հին մտածելակերպ է նաև այն, որ ռուսների այսօրվա մակարդակի մասին բարձր կարծիքի են: Այդպես չի: Նրանք այսօր մի 30 տարով հետ են, և այն ժամանակ էլ, երբ այդ գործարանները տալիս էին նրանց, ասում էինք, որ նրանք ի վիճակի չեն լինելու լուրջ մակարդակի հասցնել դրանք:

Բ.Ե.-Եկեք հարցին մի ուրիշ տեսանկյունից նայենք: Կարևոր չի ռուսներն են, թե ամերիկացիները: Եթե ներդրող է, նա որոշակի միջավայրում է անում այդ ներդրումը: Ինչ-որ բան զարգացնելու երկարաժամկետ նպատակադրում մեզանում չկա: Վախենում են երկարաժամկետ հետևողական քայլերի գնալ: Թուրքիայում ՏՏ ոլորտը աշխարհի ամենահետին շարքերում է: Բայց այնտեղ երկարաժամկետ զարգացման խնդիր են դրել և որոշել են, որ այս ոլորտում ևս պիտի հաջողության հասնեն: Ընտրել են հետևյալ ճանապարհը. իրենք իրենց մշակույթը այս ոլորտում չունեն,և այն դրսից են ներմուծում, որը արդյունք է տալիս է, և իրականացնում են քայլեր, որոնք նպաստեն ոլորտի զարգացմանը: Ռուսները ևս ստեղծագործ առումով մեծ ներդրում ունեն ոլորտում, թուրքերը չունեն, սակայն խնդիր են դրել ու սկսում են հասկանալ, որ մարդկային գործոնն է ամենակարևորը: Եվ ուշադրությունը սևեռում են հենց դրա վրա: Գիտեն ինչ չունեն և լուրջ ու նպատակային քայլեր են ձեռնարկում դրանք ունենալու համար:Մարդիկ են հրավիրում երկիր: Ցավոք, մեզ մոտ հարցերը դրվում, քննարկվում են, անգամ տարբեր միջոցառումներ են արվում, սակայն հետո ամեն ինչ լղոզվում, անցնում է, հիմնական լուծում չի տրվում կարևոր խնդիրներին: Ուրիշ օրինակներ բերենք. Կոստա Ռիկան ոլորտը տվեց ուրիշներին: Մեզ մոտ ինչո՞ւ պիտի արտոնությունը տրվի միայն մեկ կողմի, մեկ գործարանի: Ի՞նչ գիտես, որ մեկ ուրիշ գործարան ավելի արդյունավետ չի օգտագործի այդ արտոնությունը, եթե այն ունենա: Օրինակ, կայացվեց օդանավակայանին ազատ գոտի տալու որոշումը, բայց, օրինակ, Վիասֆեր տեխնոպարկը, կամ, ենթադրենք, Աշոցքի որևէ գործարան կարո՞ղ է ունենալ այդ առավելությունը: Իսկ ինչո՞ւ չունենա:
Մ.Հ.-Թուրքիան մի քանի էլիտաների բախումների արդյունքում ձևավորված համակարգ է, տարբեր էլիտաներ ունեն իրենց սեփական համակարգերը: Դա վերաբերում է անգամ դպրոցներին: Յուրաքանչյուրն իր դպրոցներում ներդնում է գերակա հայտարարված ուղղությունը: Մեխանիզմն աշխատում է` սկսած դպրոցներից: Մի քիչ դժվար է մեր պետությանը մեղադրել, ի վերջո, Թուրքիան տերություն դառնալու մեծ ճանապարհ է անցել: Բայց մենք ստիպված ենք այս կամ այն քայլն անելիս արագ արդյունք ակնկալելու: Բայց այդ ստիպված քայլերը ոլորտում առաջնորդներ պիտի ծներ, որը տեղի չի ունենում:
Ա.Բ.-Ժամանակ է պետք, որպեսզի երկիրը հասկանա պրոբլեմի էությունն ու սրությունը: Այսքան խոսվում է, սակայն, իրականում, խնդրի լրջությունը հասկացող միջավայրը դեռևս չկա ոչ վերևներում, ոչ ներքևներում:
Մ.Հ.-Կամ, պիտի ստեղծվեն սուր իրավիճակներ, որոնցից բխեն արագ լուծումները:
Բ.Ե.-Այն, որ գերակա ուղղության ընտրությունը կատարել ենք, ցույց է տալիս Արմթեքը: Որովհետև տարբեր ուղղությունների առումով քննարկումներից հետո էր, որ սեղանին դրվեցին բացառապես բարձր տեխնոլոգիաները և գումարվեցին համահայկական այդ երկու համաժողովները: Նշանակում է, ընտրությունը կատարել ենք, և դրանից հետո չի կարելի անընդհատ ու վերստին ընտրություն կատարել: Գերակա ճյուղը որոշելուց հետո դարձյալ պիտի տեղում դոփե՞նք` կրկին ու կրկին հարցնենք ու ժամանակ վատնենք`բարձր տեխնոլոգիանե՞ր, թե՞ մեկ ուրիշը: Ամեն անգամ մոռանում ենք, որ արդեն որոշել ենք:
Հ.Մ.-Առաջնորդների հարցը շատ լուրջ է: Այդպիսիք չկան նաև մյուս ոլորտներում: Բայց գոնե մեր ոլորտում առկա է մի թիմ, որը շարունակ հարցադրումներ է անում, և, որպես ՏՏ-ի զարգացումը Հայաստանի տնտեսության զարգացման հիմնական ուղղություն ընդունելու ջատագովների թիմ, մենք հավաքական ձայն ենք ներկայացնում: Մենք մնում ենք մեր կարծիքին, որ պետական մեքենայում մի անկյուն էլ պիտի այս ճյուղն ունենա: Դրանով կստեղծվի այն լոկոմոտիվը , որը կառաջնորդի ոլորտը, խնդիրներ կդնի և լուծումներ կգտնի, և ինչ որ մինչ այսօր ստեղծվել է, կշարունակի զարգացնել: Թուրքիայի մասին ենք խոսում, իսկ եթե Իսրայելի օրինակը բերենք, ավելի ֆանտաստիկ պատկեր կտեսնենք: Էմիրաթներում, Կատարում արագ զարգացում են ապրում` որպես հիմք չունենալով այն, ինչ մենք ենք ունեցել: Մենք ինչ որ ունենք, չենք կապիտալացնում: Միկրոէլեկտրոնիկայի կրթական ծրագրերը Սինոփսիսի կրթական դեպարտամենտի ղեկավար Վազգեն Մելիքյանը վերջերս տարել էր Չինաստան, ազգային հերոսի նման էր ընդունվել: Իր աշխատավարձով նստած` գիշեր-ցերեկ կրթական ծրագրեր է մշակում, Մոսկվայում և Սինոփսիսի մյուս մասնաճյուղերում դրանք են օգտագործվում, իսկ մեզ մոտ ո՞վ է ճանաչում նրան: Մինչդեռ նման ուժեր ամբողջ աշխարհում հաշված մարդիկ են, ասում են` ընդամենը 100 հազարի չափ ծրագրավորողներ կան, որոնց թվում մենք ևս ունենք մասնագետներ: Բոլոր նախագահներն էլ մտահոգ են երկրի զարգացմամբ, բայց, երբ մենք ոլորտի խնդիրներն ենք նրանց ներկայացնում, մյուսները ևս իրենց հարցերն են առաջ քաշում, և ամեն ինչ հավասարվում է, ու կրկին առաջ շարժվել չի լինում: Իսկ ՏՏ ոլորտում զբաղվածները կայուն հարկատուներ են, հանգիստ աշխատում են, հարակից բազմաթիվ աշխատատեղերի ստեղծմանն են նպաստում, տարբեր ոլորտների զարգացումը խթանում: Իմ կարծիքով, շատ են կողքից խանգարողները, ովքեր իրենց խնդիրներն առաջ քաշելով` չեզոքացնում են այն ուշադրությունը, որի կարիքն ունի այս ոլորտը:

Բ.Ե.-Ես ցանկանում եմ համեմատության մեջ տեսնել իրավիճակը: Երբ 6 տարի առաջ ես մտա ոլորտ, ամեն ինչ նման էր փորձարարության: Հայաստանում դեռևս միջազգային ճանաչում ունեցող ընկերություն չկար, բացի Լայքոսից: Ընդամենը 30 միլիոնի շրջանառությամբ տարբեր փոքր ընկերություններ էին աշխատում, իրենց համար նորմալ ապրում էին: Ճյուղը ոչ մի բանով չէր նշմարվում: Սակայն բազմաթիվ անգամներ տարբեր վերլուծություններ արվեցին, պետությունն ընտրեց պետականի և մասնավորի համագործակցությունը զարգացնելու ուղին և կանգ առան ՏՏ-ի վրա: Միջազգային փորձագետների կարծիքն էր դա: Հիմա եկեք համեմատության մեջ տեսնենք, թե ինչ արդյունք ունենք այսօր: Այսօր Հայաստանում ոչ միայն կան արտասահմանյան ընկերություներ` Սինոփսիս, Մայքրոսոֆթ, Սան, Նյաշընլ ինսթրումենթս, այլ այդ կազմակերպությունների մեջ կան օրինակներ, որոնք համաշխարհային հեղինակության կազմակերպություններ են: Ավելին, օրինակ, արձանագրում ենք ոչ միայն այն փաստը, որ Սինոփսիսը Հայաստանում է, այլ որ նա ունի կրթական մոդել, որը համաշխարհային օրինակ է: Ոչ միայն արձանագրենք, որ Նյաշընլ ինսթրումենթսը Հայաստանում է, այլ որ այն ունի հետազոտական կենտրոն, որը համաշխարհային է: Արձանագրենք ոչ միայն Մայքրոսոֆթի ներկայությունը, այլ, որ այն ստեղծում է ինովացիոն կենտրոն, որը տարածաշրջանում չկա: Եվ այլն, և այլն: Այսինքն, որ զարգացումը ոչ միայն ներկայացուցչական է, այլ նաև` բովանդակային: Փորձարարական փուլն անցավ, այժմ դրանից պիտի անցում կատարվի դեպի նորմալ բնականոն աշխատանքի փուլը: Այլևս առաջնահերթության հարց քննարկելու կարիքը չկա, առաջնահերթությունը ոլորտն իր անցած ճանապարհով արդեն հիմնավորել է: Երկիրն այլընտրանքային ուրիշ ճար չունի: Ապացուցվել է դա: Հիմա ի՞նչն է պետք քննարկել, որ Սինոփսիսի կրթական մոդելը առաջնային չէ՞: Թայլանդում, Մալայզիայում, Ֆիլիպիններում, Ուկրաինայում պետական- մասնավոր համագործակցության մոդելը ներդնելու համար ՙՁեռնարկություների հիմնադրամին՚ են հրավիրում սովորեցնելու, թե այդ ամենը ինչպես է արվում: Դրսում այնպիսի մասշտաբներ ունենք, որոնք իրոք հաջողություն են: ՙՅունիքոմփ՚-ն աշխատում է ՙԻնթել՚-ի հետ, որն ուզում է Հայաստանում ծրագիր իրականացնել, ինչը չի հաջողվում Ռուսաստանում և Ղազախստանում: Ոլորտն իր հաջողություններով արդեն ապացուցել է իր կարևորությունը: Եթե միայն այս ամենը զարգացվի, նոր բան չներմուծվի, արդեն արդյունքը մեծ կլինի: Հայաստանում ո՞վ գիտի, որ Նյաշընլ ինսթրումենթս-ի հայկական մասնաճյուղը պատրաստում և վաճառում է ամբողջ Ռուսաստանի ինժեներական, կրթական լաբորատորիաների սարքավորումները: Ռուսաստանի պես իմպերիան մեզնից է գնում այդ տեխնիկան, զրոյից մինչև տեղադրումը և շահագործումը հայ մի քանի տղաների ձեռքով է արվում: 15 հազար դոլարանոց լաբորատորիաներ են դրանք, որոնցից տարեկան վաճառվում է 10-15 հատ:
Հ.Մ.-Էլեկտրոնային ավտոմատ նախագծման գործիքը, Սինոփսիսի ամենակարևոր արտադրանքը, Երևանի թիմն է ստեղծել: Հիմնադրվելուց տառացիորեն մի քանի տարի հետո կարևորագույն արտադրանք տալ, այդքան պատվիրատուներ ունենալ, հասնել այն բանին, որ ընկերության ղեկավարությունը այսօր իսկ ամբողջ աշխարհում հայտարարի, որ Հայաստանում է դա արվում,որ Հայաստանի թիմն է իր ամենակարևոր ձեռքբերումը, շատ լուրջ նվաճում է մեզ համար, քանի որ ամերիկան կողմը այնքան էլ շռայլ չէ իր խոստովանություններում ու համակրանքներում: Բայց մերոնք արժանացել են դրան: Մինչդեռ, երբ նրանք Հայաստան էին մուտք գործում, համարյա թե ոչինչ չգիտեին մեր մասին ու այն աստիճանի անվստահություն ունեին, որ անգամ չէին համաձայնվում Սինոփսիսի անունը տեղեկատվական ուղեցույցերում մտցնել: Հիմա ամբողջ աշխարհում իրենք են հայտարարում հայկական թիմի ձեռքբերումների մասին:Հիմա Հայաստան անունը դրոշ են սարքել: Այսօր արդեն Երևանից ուղարկված ինֆորմացիաներն անմիջապես տեղադրում են իրենց կայքում:

Բ.Ե.-Սինոփսիսի համար Արմենիան բրենդ է, Նյաշընլ ինսթրումենթսի համար Արմենիան բրենդ է: Իսկ այդ միջավայրերը Հայաստանի բյուջեից հարյուրավոր անգամ մեծ միջավայրեր են իրենց հնարավորություններով:
Հ.Մ.-Բագրատը ինչի մասին որ խոսում է, ցույց է տալիս, որ Հայաստանը առաջամարտիկ է, սակայն սա ոչ մի ձևով չի արտացոլվում միջազգային վերլուծություններում: Այն, ինչ ունենք միկրոէլեկտրոնիկայի և չիփ դիզայնի ասպարեզում, ոչ մի ձևով չի ներկայացվում, և տարբեր վերլուծություններում մենք շարունակ վերջին շարքերում ենք հայտնվում:Դրանց չափման միավորնե՞րը չկան, ինչ է:
Մ.Հ.-Ճիշտ ես, դրանց համար հատուկ չափման միավորներ են պետք, դա առանձնահատուկ արտադրանք է, ուրիշ ֆորումներ են պետք դրանց համար, քանի որ անցկացվող համաշխարհային տնտեսական ֆորումները այդ ցուցանիշները չեն հաշվառում:
Ա.Բ.-Ուրեմն, մեր նվաճումները պետության ղեկավարները պիտի ներկայացնեն միջազգային ասպարեզում իրենց տարբեր ելույթներում, հանդիպումներում: Մենք որքան էլ ասենք, դա լուրջ չի ընդունվի: Դրանք պետք է ասվեն ամենաբարձր ամբիոններից: Այսինքն, լուրջ ներկայացման խնդիրն ունենք մենք, իսկ դա կարվի միայն այն դեպքում, երբ ինքդ իսկապես համոզված ես, որ դա կա , որ երկիրը դա ունի: Ինչո՞ւ են ծանրամարտիկներով կամ շախմատիստներով այդքան հպարտանում, որովհետև դրանք տեսանելի հաջողություններ են,իսկ այս ոլորտում հաջողությունը վերացական է, հետևաբար, շատերի համար անհասկանալի:
Հ.Մ.- Ինձ թվում է, որքան էլ տեսանելի լինի, գտնվում են մարդիկ, ովքեր իրենց չհասկացածությունից ելնելով` միշտ հարցադրման ուղղությունը փոխում են:
Ա.Բ.-Այն, ինչ իմը չէ, քոնն է, ինձ հետաքրքիր չէ՞…փոխանակ դարձնելու մեր ընդհանուրը, դարձնում ենք իմն ու քոնը
Բ.Ե.- Նախագահի ելույթը Սինոփսիսում ցնցող էր: Նրանում հստակ ուղերձ կար, որ ոլորտի կարևորությունը գիտակցվում է, և առանց գիտելիքի առաջընթաց ակնկալել անհնար է: Բայց հետևող է պետք այս ուղերձին:
Հ.Մ.-Դա արդեն պետքն է անեն նախարարները, ովքեր իրեն ուղեկցում և լսում էին այդ խոսքերը:
Բ.Ե- Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարար չկար նրանց մեջ:
Ա.Բ.- Երբ Հայաստանի ապագայի մասին լուրջ հարցեր են դրվում, առաջին հերթին խոսում են միայն գյուղատնտեսությունից:
Հ.Մ.-Էստոնիան ագրարային երկիր էր, այժմ առաջատար տեխնոլոգիաների երկիր է:
Բ.Ե.- Մենք էլ երևի ցանկանում ենք ագրարային դառնալ, հետո նոր միայն` տեղեկատվական:
Հ.Մ.-Ոչ, մենք տեխնոլոգիաների երկիր էինք, այժմ հետ ենք մնացել: Մենք կարո՞ղ ենք ասել, թե այսօր մեր մրցակցային առավելությունները գլոբալ առումով որո՞նք են:
Բ.Ե.-Դրա վերաբերյալ մենք շատ լավ վերլուծություն ունենք արած, երկու տարի առաջ ենք արել, ըստ էության,դեռևս ոչինչ չի փոխվել:
Հ.Մ.-Իմ կարծիքով, առավելություններից մեկը հայկական սփյուռքն է, որի միջոցով 90-ականներին վերսկսվեց ոլորտի զարգացումը` նախ հայրենասիրական մղումով, հետագայում արդեն` որպես բիզնես: Այստեղ խանգարող մի հանգամանք կա միայն` վստահության խնդիրը, որովհետև, երբ տարբեր վենչուրային ծրագրերի համար ներդրումների կարիք է առաջանում, նրանք մասնակցություն չեն ունենում, չնայած որ, երբ, օրինակ, Ղարաբաղի ճանապարհների համար մարաթոն է անցկացվում, շատ լավ արձագանքում են: Վերջին անգամ 35մլն դոլար ռեկորդային գումար է հավաքվել: Ինկուբատոր հիմնադրամը տարիներ առաջ Համաշխարհային բանկի վարկային 5մլն դոլարանոց ծրագիր է ստացել, մի քանի տարիների մեջ այն արդեն 5մլն դրամ է դառնում երևի: Ֆինանսավորման շարունակություն չկա, մինչդեռ այդ հիմնադրամի գոյությունը բոլորը նշում են որպես կարևոր մի գործ: Միայն Իսրայելում նման ինկուբատորներ 50-60 հատ կլինի: Այնտեղ պետությունն է բյուջեից ֆինանսավորում դրանք, տարեկան 40մլն դոլարի չափով, ֆինանսավորմանը մասնակցում են մասնավոր ընկերությունները ևս, արժեթղթեր են վաճառվում, բաց ընկերություններ են:
Բ.Ե.- Մեր մրցակցային առավելությունների մասին խոսելիս ես ուրիշ բան կառանձնացնեի, որովհետև սփյուռք ուրիշներն էլ ունեն, համալսարաններ, ինժեներներ ևս, իսկ մենք ունենք հիմնարար գիտելիք, որը քչերն ունեն: Մասնագետներ ունենք, ովքեր ի վիճակի են շատ բարդ խնդիրներ լուծելու: Օրինակ, Սինգապուրին անհրաժեշտ էր մի խնդրի գործնական լուծումն ստանալ, որը չէր հաջողվել գտնել ոչ մի երկրում: Մեր մասնաճյուղի տնօրենը Աշտարակի հին մասնագետների մեջ գտավ այն մարդուն, որը լուծեց խնդիրը: Երիտասարդ ունենք, ով ստեղծագործ է, հասուն սերունդ ունենք, որը ունի գիտելիք: Այսինքն, խնդիրն այն է, թե ինչպես պիտի կարողանանք մի կողմից նախ գիտելիքը փոխանցել, մյուս կողմից` ստեղծագործ մտքից ստանալ նոր գիտելիք: Կրկնում եմ, մեր միակ առավելությունը մեր հիմնարար գիտելիքն է: Սակայն տարիների հետ մի կողմից դա կորցնում ենք, մյուս կողմից նորը չենք ստեղծում: Սա լուրջ մրցակցային առավելություն է: Դրսի ներդրողները դիտարկում են հետևյալը. ասում են` հային խնդիր ես տալիս, նա այն լուծում է և դեռ մի քանի առաջարկ էլ իր կողմից է անում: Դա մեծ, անգամ աներևակայելի առանձնահատկություն է, որը բնատուր է, որի շուրջ պիտի կարողանանք այս ամեն ինչը կառուցել: Եվ ՏՏ այն ոլորտն է, որը հնարավորություն է տալիս իր շուրջը ամեն ինչը կառուցել:
Ա.Բ.- Ինթել-ի մասնագետները Հայաստանում էին, զարմացել էին, որ արտադրության լավ կազմակերպիչներ չունենք: Պատվիրակության ղեկավարն ասում է` ես 12 երկրում բիզնես ունեմ, բոլորի ղեկավարը հայ է, եկա Հայաստան, այն հույսով, որ այստեղ դրանց թիվը շատ պիտի լինի, բայց այստեղ ես ոչ մի կազմակերպիչ չգտա: Ոչ իշխանական, ոչ բիզնես ոլորտում: Կրկնում եմ, իմ կարծիքն այն է, որ նախ և առաջ պետությունը պիտի իմանա, որ ինքն այստեղ ուժ ունի: Իմ դիտարկմամբ` դեռ այդ գիտակցումը չկա իշխանական համակարգում:

Բ.Ե.-Եթե ուզում ենք ներդրողին գրավել, ի՞նչ պիտի ցույց տանք: Օրինակ, թուրքերը ոչինչ չունեին, բայց արդեն բավական առաջ են գնում, իսկ մենք ֆունդամենտալ արժեքներ ունեինք, բայց դրանք օգտագործում ենք խիստ նվազ արդյունավետությամբ: Ներսում մենք մեզ համար վերլուծություն անելու խնդիր ունենք և հասկանալու, թե ինչ ունենք և ինչ պիտի ստեղծենք: Այդ թվերը մեզ համար են հետաքրքիր, սակայն ներդրողին պիտի քեյսեր ներկայացնել:
Ա.Բ.-Ինթել-ի ներկայացուցիչը բանակցությունների մեջ էր, և ակնհայտ էր, որ բանակցող հայ չինովնիկը չի տիրապետում դաշտին: Ի՞նչ տպավորություն պիտի իր հետ տաներ ներդրողը:
Բ.Ե.-Եգիպտոսի ժողովուրդը ՏՏ դաստիարակություն չուներ, սակայն նրա հաջողությունն սկսվեց այն պահից, երբ ՏՏ մասնագետը դարձավ վարչապետ:
Ա.Բ.-Իսկ Իռլանդիայո՞ւմ ինչն էր զարգացման պատճառը:
Բ.Ե.-Միջավայրն է ուրիշ, տեսեք, երեք հոգու առաջարկը այդ երկրում ուշադրության արժանացավ, արժեվորվեց,Իռլանդիայի միջավայրում աշխատեց, այդ երիտասարդները քարտ բլանշ ստացան: Ամեն երկրի հաջողությունը տվյալ երկրի միջավայրից ծնված արդյունք է: Եթե մենք մեր առաջարկը մեր միջավայրին հարմար անենք, երևի գործն առաջ գնա:
Ա.Բ.- Նույն Կահիրեն ինչ վատ վիճակում է, սակայն ՏՏ ինչ լավ վիճակում է: Մարդիկ նպատակաուղղված գումարը ներդրել են ՏՏ-ի վրա, ոչ թե, ասենք, Կահիրեն վերակառուցելու: Իսկ մեզ մոտ այդպիսի գումարներ ներդրվո՞ւմ են:
Հ.Մ.- Երբ խոսում ես ՏՏ ոլորտի խնդիրները մեկտեղող առանձին կառույց ստեղծելու մասին, անմիջապես մտածում են, թե ուզում ես պաշտոն ստանալ: Քավ լիցի, գոնե այստեղ ներկա գտնվող մարդիկ իրենց կարևոր զբաղվածությունն ունեն, և նրանց համար դա չէ խնդիրը: Սակայն, եթե մենք չբարձրացնենք այդ հարցը, ո՞վ է դա մեր փոխարեն անելու: Մենք գտնում ենք, որ երկրի ապագայի համար կարևոր այս ոլորտը շարունակում է մնալ ոչ պաշտաճ ուշադրության կենտրոնում:
Բ.Ե.- Այս հարցը ես նույնպես կարևորում եմ: Մենք պիտի մեր մեջ ևս ջարդենք այս մտայնությունը, որ հանուն մեր սեփական կարիերայի ենք առաջարկում այդ կառույցի անհրաժեշտությունը:
Խմբագիր- Իսկ ինչո՞ւ դուք ինքներդ ձեր միջից չեք առաջադրում այդ լիդերին, ով կարողանա մասնագետին վայել հմտությամբ դնել և լուծում տալ հարցերին:
Բ.Ե.-Այդ մարդը մեղք կլինի,նրան չեն հասկանա և կկոտրեն շատ արագ:
Խմբ- Կարծես թե այս կառավարությունում ոլորտից հասկացողներ շատ կան:
Բ.Ե., Հ.Մ.-Դեռևս բավարար մակարդակի մոտեցում չկա: Մի քանի անունները քիչ են, և խնդիրը կշարունակի չհասկացված մնալ:
Ա.Բ.- Խնդրի կարևորությունը գիտակցելն էլ է քիչ, իրականացնողն է պետք:
Բ.Ե.-Ակնհայտ է, որ գիտակցումը փոխվել է, առաջընթաց կա, բայց ակնհայտ է նաև անբավարվածությունը առկա վիճակից: Եթե տեսնեինք, որ ավելին, քան ունենք, մեր ուժերից վեր է, կարող էին լիովին բավարարվել ձեռք բերածով: Ի վերջո, այն, ինչ ունենք, արդեն տարածաշրջանի հաշվով լավ է: Բայց տեսել ենք, որ շատ ավելին ունենալու մեծ հնարավորություններ ունենք, ուրեմն, ինչո՞ւ չունենանք այն, ինչ կարող ենք, ինչ մեր ուժերը ներում են: Անբավարարությունը դրանից է: Եթե մենք տեսել ենք, որ ինչ որ ոլորտում օլիմպիադայի չեմպիոն ենք դառնում, ինչպե՞ս կարող ենք չձգտել դրան: Պիտի հստակեցնեմ, որ մենք ոչ թե այն մտքին ենք, որ միայն և միայն ՏՏ ոլորտն է մեր ապագան, ոչ, սա ընդամենը պիտի լինի օրինակը, թե ինչպես կարելի է զարգացնել ու երկրի զարգացմանը նպատակաուղղել երկրի ու ժողովրդի հնարավորությունները: Դա կարող է լինել միկրոկենսաբանությունը, սպորտը և այլն: Այսինք, մենք ՏՏ ոլորտը դիրքավորում ենք այդ տեսանկյունից: Սինոփսիսի կրթական համակարգի ներդրման կարևորությունը նաև դրա ընդօրինակումն է մյուս ոլորտներում: Հաջող օրինակի տարածումն է նաև խնդիրը: Կրթության հանդեպ լուրջ մոտեցման մի մոդել է այն, որը Սինոփսիսի միջոցով մտել է Հայաստան: Դու կարող ես ստեղծել մի միջավայր, որը շատ աշխատատեղեր է ստեղծում, կարող ես նաև միջավայր ստեղծել, որտեղ շատ նոր գաղափարներ են ծնվում: Ինքը, ոլորտը շատ առանձնահատուկ է, արդեն ասվեց, որ աշխարհում հաշված քանակությամբ որակյալ մասնագետներ կան: Աշխարհի մակարդակով ևս հնարավորությունները սահմանափակ են, սահմանափակ են նաև շուկաները: Եվ այդ սահմանափակ շուկաներում մենք մեր տեղը ունենք: Տեսեք, Լայքոս ընկերությունը փակվում է, բայց նրանից ծնված մի քանի ընկերություններ են ոտքի կանգնում: Սա ՏՏ ոլորտի առանձնահատկությունն է: Նորաստեղծ ընկերությունների համար հնարավորությունների լուսամուտը պետությունն է ստեղծում: Հակառակ դեպքում, ամեն մեկս մեր գործն ունենք, զբաղված ենք :
Մ.Հ.-Հայաստանը շատ քիչ է ինտեգրված աշխարհին:
Ա.Բ.- Կա նաև ինքնավստահության խնդիրը:
Բ.Ե.-Մարդկանց պիտի մղել ռիսկի: Հայաստանում տաքուկ միջավայրեր են ստեղծված: Տաքուկ միջավայր ստեղծելով` ընկերությունը երիտասարդներին զրկում է ռիսկի գնալու հնարավորությունից:
Մ.Հ.- Դա մշակույթի խնդիր է: Ամերիկայում եթե մի գործ սկսել ու անհաջողություն ես ունեցել, հետո մյուսն ես սկսել, շատ դրական է ընդունվում: Մեզ մոտ անհաջողության պահը վատ է ընկալվում:
Հ.Մ.-Իսրայելում նոր սկսող ընկերությունների մոտ 50 տոկոսը հաջողված է: Սա շատ լավ ցուցանիշ է, որովհետև, որքան ինձ հայտնի է, նոր բացվող ՏՏ ընկերությունների անհաջողության ցուցանիշն աշխարհում 80 տոկոս է: Հայաստանում երևի թե 1 տոկոս է, Հայաստանում երևի թե հերոսի կոչում պիտի տան հաջողությամբ աշխատող ընկերություններին: Նույն Սինոփսիսի կամ Նյաշընլ ինսթրումենթսի թիկունքին հզոր ընկերություններ են, իսկ տեղական ընկերությունները շատ արգելքներ են հաղթահարում, չինովնիկների, հարկայինների, մաքսայինների, սանէպիդկայանի և այլնի հետ:
Բ. Ե.- Մեզ մոտ նորաստեղծ ընկերությունն սկսում է գրասենյակի նորոգումից, կահավորումից: Նորաստեղծն իր գումարները գաղափարների վրա պիտի դնի:
Հ.Մ.- Տարածված հարց է` պետությունն ի՞նչ պիտի անի:
Բ.Ե.- Մի շատ կարևոր հարց պիտի լուծի. մեկ տարով անվճար սենյակ, մի համակարգիչ ու սահմանափակ ինտերնետի հնարավորություն պիտի տրամադրի,հաջող ես, անհաջող ես, մեկ տարուց հետո դուրս արի: Իսկ նրևա տեղն արդեն մեկ ուրիշը պիտի գրավի, այժմ էլ նրան պիտի տրվի սկսելու հնարավորությունը:
Հ.Մ.-Հայաստանում կառուցվել են միայն 5-աստղանի հյուրանոցներ: Իրանը որպես տուրիզմի զարգացման կարևորագույն քայլ 3 աստղանի հյուրանոցներ կառուցելու համար տարածքներ տրամադրեց մասնավորներին: Հայաստան գալիս են ինտելեկտուալ մարդիկ, ովքեր քիչ փողեր են ուզում ծախսել: Թանկարժեք հյուրանոցներով անհեռանկար է նաև տուրիզմի զարգացումը: Որքան չօգտագործված հողեր կան, դրանք պետք է մատչելի հյուրանոցների տակ դնենք: Շախմատային պետություն են ստեղծում, որը իմիջային խնդիր է լուծում, իսկ ՏՏ ոլորտը սոցիալական հարց է, բարձր վարձատրվող աշխատանք է, ավտոմատ կերպով նպաստում է նաև այլ ոլորտների զարգացմանը: Լուրջ սոցիալական խնդիրներ է լուծում: Տեսեք, թե ՎիվաՍել-ՄՏՍ-ը ինչ սոցիալական խնդիրներ է լուծում, ՏՏ ոլորտի ընկերություն է: Եվ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտն է զարգացնում, և նպաստում է երկրի ընդհանուր զարգացմանը:

Սկզբնաղբյուր՝ Էկոնոմիկա ամսագիր, 3(9) 2008-2009, ձմեռ